Chương 33

Dịch giả: Trương Đắc Vỵ
NXB Văn Học
Họ chiến đấu bền bỉ và giỏi giang như những con người dũng cảm,

Thầy của bọn Moslem chất thành đống trên đất,
Họ đã thắng - nhưng Bozzaris đã ngã xuống,
Máu tuôn ra từ các huyết quản.
Một vài chiến hữu sống sót đã nhìn thấy,
Anh mỉm cười khi tiếng hò reo của họ vang lên,
Và khi chiến trường đẫm máu đã bị chiếm lĩnh.
Họ nhìn thấy đôi hàng mi anh vĩnh viễn khép lại,
Bình thản như trong giấc ngủ đêm,

Như những bông hoa khi trói rạng.
[79]
• HALLECK
[79] Marco Bozzaris của Halleck Fitz-Greene, nhà thơ Mỹ, 1790-1867.
Ngày hôm sau, khi mặt trời hiện ra, cả bộ lạc Lenape sống trong cảnh tang tóc. Những âm thanh của chiến trận đã chấm dứt; bộ lạc đã rửa được mối hận thù trước đây và thanh toán được sự xích mích vừa qua với dân Mingo bằng cách tiêu diệt cộng đồng của chúng. Bầu không khí tối tăm ảm đạm bao trùm nơi đồn trú của dân Huron cũng đủ nói lên số phận của bộ lạc sống lang thang này; hàng trăm con quạ đang tranh mồi trên các đỉnh núi trọc hoặc bay từng đàn huyên náo qua các khoảng rừng rộng lớn chỉ rõ những nơi đã diễn ra trận đánh hôm trước. Tóm lại, bất cứ một con mắt nào đã quen thuộc với các biểu hiện của một cuộc chiến tranh ở vùng biên giới cũng có thể nhận ra những bằng chứng không thể nhầm lẫn về hậu quả tàn khốc của một cuộc trả thù giữa những người Anh điêng.
Tuy nhiên, mặt trời vừa mọc lên đã thấy cả bộ lạc Lenape trong không khí đau buồn. Không một tiếng kêu thắng trận, không một bài ca khải hoàn để mừng thắng lợi. Người chiến binh chậm chân nhất cũng đã từ chiến trường trở về sau khi đã cắt hết các chỏm tóc của quân thù. Anh ta chỉ kịp gột rửa những vết tích kinh khủng trên mình sau công việc đẫm máu vừa qua để rồi cùng khóc than với mọi người vì cả bộ lạc anh vừa phải chịu một tổn thất nặng nề. Vẻ dáng khiêm nhường đã thay thế niềm tự hào, hăng hái trước đây của họ, và một nỗi đau buồn sâu sắc rõ rệt trùm lên những tình cảm mãnh liệt nhất của con người.
Các lều đều trống rỗng, nhưng trên một khoảng đất gần đấy, tất cả những người còn sống sót tụ tập thành một vòng tròn trong một không khí yên lặng, hãi hùng. Mọi người, tùy cấp bậc, tuổi tác và công việc khác nhau, đàn ông cũng như đàn bà, đều đứng tại đó thành một bức tường sống, ai nấy đều cùng chung một niềm xúc động. Tất cả đều dán mắt vào chính giữa vòng tròn, nơi đặt thi hài những người mà cả bộ tộc xót thương sâu sắc.
Sáu cô gái Delaware, tóc dài đen nhánh rủ lòa xòa ngang ngực, đứng riêng một chỗ, không động đậy. Thỉnh thoảng họ mới ném một ít cỏ hương và hoa rừng lên một chiếc nệm bằng cây thơm có trải một tấm chăn liệm bằng vải Anh điêng trên đó đặt thi hài của nàng Cora cao quý, nhiệt tình và độ lượng. Thi thể cô gái được bọc nhiều lần cũng bằng thứ vải giản dị đó, và vĩnh viễn sẽ không ai được thấy mặt nàng nữa.
Đại tá Munro ủ rũ ngồi ở phía chân thi hài con gái. Đầu con người có tuổi này gục xuống đất như phục tùng ý muốn của Thượng đế, ông đã cố nén lòng nhưng nỗi đau đớn vẫn hiện ra trên vầng trán nhăn nheo, và mớ tóc hoa râm không chải rủ hai bên thái dương chỉ che đậy được phần nào nỗi buồn thương đó. Chàng Gamut đứng bên cạnh, đầu để trần dưới nắng, đôi mắt lo âu hết nhìn quyển Thánh kinh nhỏ có biết bao nhiêu câu cách ngôn kỳ lạ lại nhìn ông bạn già mà anh muốn đem hết tâm hồn ra để an ủi Heyward cũng đứng tựa mình vào một thân cây gần đấy, anh cố đem hết tính cứng cỏi của đấng nam nhi để nén nỗi đau thương đang dậy lên trong lòng.
Cảnh tượng ở nhóm trên đây đã buôn thảm nhưng ở một nhóm khác đối diện với chỗ đó, cảnh tượng còn cảm động hơn nhiều. Uncas được đặt ngồi như còn sống, mình và chân tay sắp xếp theo một tư thế nghiêm trang chỉnh tề. Tất cả những đồ trang sức rực rỡ quý báu nhất của bộ lạc được đem ra điểm tô cho thi hài. Trên đấu anh có những chiếc lông chim rực rỡ đính nghiêng nghiêng, mình đeo đầy những chuỗi vỏ sò, vòng cổ, vòng tay và mề đay. Tuy nhiên, đôi mắt lờ đờ và nét mặt không hồn tương phản hẳn với vẻ lộng lẫy của đồ trang sức.
Chingachgook đứng ngay trước thi hài, tay không cầm vũ khí mặt không vẽ sơn và không đeo đồ trang sức gì khác ngoài cái phù hiệu màu xanh tươi không bao giờ phai nhạt của chủng tộc in hằn trên bộ ngực để trần. Suất trong khoảng thời gian dài bộ lạc tập trung ở đó, người chiến binh Mohican chăm chắm nhìn với một vẻ lo âu khuôn mặt lạnh lùng, vô tri vô giác của đứa con trai mình. Đôi mắt bác chăm chú, trừng trừng, tư thế bất động. Người lạ đến đây chắc sẽ khó phân biệt được người sống với người chết nếu như trên khuôn mặt sạm đen của bác không thỉnh thoảng ánh lên những nét đau buồn và nếu như vẻ mặt của Uncas không vĩnh viễn biểu lộ sự lạnh lùng của chết chóc.
Ngay gần đấy, người trinh sát tư lự đứng tựa vào khẩu súng lợi hại đã trả được thù cho bạn. Tamenund tựa vào mấy ông già, đứng ở một chỗ cao để có thể nhìn thấy toàn thể bộ lạc đang tụ tập đông đủ trong bầu không khí buồn rầu yên lặng.
Một quân nhân mặc quân phục ngoại quốc đứng trong vòng người; con ngựa chiến của anh ta ở phía ngoài đang được mấy kỵ sĩ tùy từng chăm sóc như để chuẩn bị sẵn sàng cho một chuyến đi xa sắp tới. Trông trang bị của khách lạ có thể đoán anh là người giữ một trọng trách bên cạnh vị chỉ huy quân sự xứ Canada, hình như anh đến đây để làm một sứ mệnh hòa bình, nhưng sự liều lĩnh hung hãn của các đông minh đã làm đảo lộn cả và bây giờ anh đành yên lặng buồn rầu chứng kiến hậu quả của một cuộc xung đột mà anh không đến kịp để ngăn chặn.
Mặt trời đã lên cao mà mọi người vẫn đứng yên như lúc mới tụ tập từ tảng sáng. Suốt khoảng thời gian dài và đau thương đó, không ai nói to, chỉ thấy những tiếng thổn thức nghẹn ngào, không ai nhúc nhích chân tay ngoài việc đơn giản nhưng cảm độ là thỉnh thoảng dâng đồ lễ để tưởng nhớ người đã khuất. Chỉ có lòng kiên nhẫn và tính chịu đựng của dân Anh điêng mới có thể làm cho con người quên mình tới mức đó, tưởng đâu những thân hình đen sạm không nhúc nhích kia lúc này đã biến thành đá.
Cuối cùng tộc trưởng Delaware dang tay ra tựa vào vai những người ở bên cạnh và đứng dậy, yếu đuối như thể đã có hàng thế kỷ trôi qua đè nặng lên con người hôm qua còn chủ trì cuộc họp của bộ lạc và giờ đây đang run lẩy bẩy trên bục cao.

Hỡi con cháu Lenape!
tộc trưởng nói, giọng phều phào như sắp phát biểu những lời tiên tri quan trọng,
Mặt của Manitou bị một đám mây che phủ, mắt Người không nhìn các con, tai Người không nghe các con, miệng Người không nói với các con. Các con không trông thấy Người nhưng Người đã hạ lời phán quyết rồi đó. Các con phải cởi mở lòng mình, phải nói thật mọi điều. Hỡi con cháu của Lenape! Mặt của Manitou bị một đám mây che phủ.

Lời tuyên bố đơn giản nhưng khủng khiếp lọt vào tai mọi người, ai nấy lặng yên kinh sợ như thể đó chính là lời của vị thần tôn kính trực tiếp nói ra vậy. Ngay cả Uncas bất động cũng như sống lại giữa đám người đang cúi đầu khuất phục. Tuy nhiên tác dụng câu nói của vị tộc trưởng dần dần cũng qua đi và tiếng thì thầm ca ngợi người chết bắt đầu nổi lên. Đó là những tiếng hát của đàn bà con gái, nghe êm ái thiết tha. Ý của lời hát không liên tục gắn bó với nhau, nhưng người nọ vừa ngừng thì ngươi khác lại tiếp tục ca ngợi hoặc xót thương, mỗi người ứng khẩu đặt lời hát theo xúc động của lòng mình và phù hợp với hoàn cảnh. Thỉnh thoảng người hát lại bị tiếng thổn thức kêu than của mọi người ngắt lời. Trong những lúc đó, các cô gái vây quanh thi hài Cora bứt những cây hương và hoa rừng phủ linh sàng, như điên dại vì buồn thương.
Nhưng đến lúc tiếng than khóc lắng dịu chút ít, các cô lại đặt những vật tượng trưng cho sự dịu hiền và trong trắng đó vào chỗ cũ với vẻ đầy xót thương trìu mến. Tuy luôn luôn bị đứt quãng như vậy, từ những lời hát vẫn toát ra một nội dung có ý nghĩa và có đầu đuôi rõ rệt.
Một cô gái đức độ và cấp bậc cao nhất trong đám được chọn ra để ngợi ca tài đức của người thủ lĩnh đã khuất. Lời hát của cô được tô điểm bàng những hình tượng trong ngôn ngữ phương Đông có lẽ đã du nhập theo dân Anh điêng từ những địa cầu châu Á và là cái cầu nối liền lịch sử thời cổ của hai thế giới. Cô gọi Uncas là
con báo của bộ lạc
, mô tả anh như một người có thể lướt trên sương sớm không để lại dấu giày, nhảy nhanh như một con nai non, có đôi mắt sáng như sao trong đêm tối và trong chiến trận, có tiếng thét to không kém gì tiếng sấm của Manitou. Cô nhắc đến người mẹ đã thai nghén và sinh ra anh, cô dành nhiều lời để ca ngợi hạnh phúc của bà mẹ có được người con như vậy. Cô nhờ anh nói với bà, khi nào mẹ con gặp nhau ở thế giới bên kia, rằng các cô gái Delaware đã khóc thương rất nhiều trên nấm mồ của con bà và coi bà là người mẹ hạnh phúc.
Rồi đến những cô gái khác hát tiếp, giọng dịu dàng tha thiết hơn. Với chất tế nhị và nhạy cảm riêng của phụ nữ, các cô nhắc đến người thiếu nữ da trắng đã từ bỏ cõi trần gần cùng một lúc với cuộc ra đi của anh, điều đó đã nói lên ý định của đấng Đại Linh một cách rõ ràng, không thể nhấm lẫn được. Các cô khuyên anh phải tốt bụng với nàng, phải chú ý là nàng còn chưa biết cách ăn ở nhất thiết phải có để làm vui lòng một chiến binh như anh. Các cô hết lời ca ngợi sắc đẹp tuyệt vời, tính kiên quyết cao quý của nàng. Như những thiên thần cảm thấy sung sướng khi có người vượt mình về tài đức, các cô không hề tỏ ra ghen tị, thậm chí còn nói thêm rằng những ưu điểm tự nhiên của cô gái thừa sức bù lại một vài thiếu sót nhỏ trong nền giáo dục cô đã tiếp thu.
Sau đó, một vài cô khác lần lượt nói với Cora bằng một giọng nhỏ nhẹ, vừa trìu mến vừa thương yêu. Các cô khuyên Cora nên vui vẻ lạc quan và không nên lo ngại gì trong cuộc sống tương lai. Nàng sẽ chung sống với một nhà thiện xạ có thể cung cấp cho nàng mọi nhu cầu nhỏ nhất. Nàng sẽ được một người chiến binh luôn ở bên cạnh bảo vệ trong cơn hiểm nghèo. Con đường nàng đi sẽ thênh thang và gánh nặng nàng mang sẽ nhẹ nhàng. Nàng không nên luyến tiếc các bạn thời niên thiếu, cũng như nơi ở của cha mẹ. Nàng có thể chắc chắn được rằng
đất săn bắn đầy hạnh phúc của dân Lenape
cũng có những thung lũng xanh tươi, những dòng suối trong mát và những đóa hoa thơm ngát như
thiên đàng của người mặt tái
. Nàng nên chăm chút đến các nhu cầu của người bạn đời của mình, và đừng bao giờ quên sự phân biệt mà Manitou sáng suốt đã tạo ra giữa hai người. Đến đây, tất cả các cô gái đều đồng thanh ca ngợi tính tình của người chiến binh Mohican. Anh là một con người cao quý, dũng cảm và độ lượng, anh có tất cả mọi đức tính của một người chiến binh và tất cả mọi điểm để được một cô gái thương yêu. Diễn tả những ý nghĩ của mình bằng những hình ảnh xa xôi và tế nhị, các cô thổ lộ rằng trong những giờ phút ngắn ngủi được tiếp xúc với anh, với cảm tính tự nhiên của nữ giới, các cô đã hiểu được khuynh hướng tình cảm của anh, nghĩa là các cô đã không lọt được vào đôi mắt anh. Anh thuộc một dòng giống trước đây là bá chủ vùng bờ hồ nước mặn, và anh đã theo ước vọng của mình đến với một dân tộc ở gần nơi mồ mả của ông cha. Một ước vọng như vậy chẳng đáng được khuyến khích sao! Còn cô gái da trắng, ai chẳng nhận thấy dòng máu của nàng thuần túy hơn bất cứ người nào cùng dân tộc; bằng hành động, nàng đã tỏ ra có thể chịu đựng được cuộc sống nguy hiểm gian nan nơi rừng núi. Và giờ đây,
con người sáng suốt của trái đất
đã chuyển nàng về một nơi ở đó nàng sẽ gặp những người tốt và vĩnh viễn được hưởng hạnh phúc.
Đến đây, một lần nữa, các cô lại chuyển giọng và nội dung lời ca. Các cô nhắc tới người con gái đang khóc than ở một chiếc lều gần đấy là Alice. Các cô ví Alice như một bông tuyết trong trắng, lóng lánh, dễ tan trong mùa hè oi ả, dễ đông trong mùa gió lạnh. Họ biết rõ mối tình đối với nàng của người sĩ quan trẻ tuổi cũng có màu da trắng như nàng và cũng đang đau buồn như nàng. Họ không có ý kiến gì về sự lựa chọn của người sĩ quan nhưng rõ ràng họ coi nàng không bằng người con gái đã chết mà họ rất thương xót. Tuy nhiên, họ thấy nàng xứng đáng được hưởng hạnh phúc vì vẻ duyên dáng của nàng cũng vào bậc hiếm có. Họ ví tóc nàng như những dây nho quấn quýt, mắt nàng như vòm trời trong xanh, và nước da của nàng còn ưa nhìn hơn cả đám mây trắng toát lung linh dưới ánh mặt trời.
Trong lúc các cô gái Delaware hát những bài tương tự như vậy, chỉ nghe thấy giọng của họ trầm trầm vang nhẹ, thỉnh thoảng không khí mới trở nên hãi hùng khi mọi người lên tiếng thổn thức kêu than, nghe như những điệp khúc đông ca. Đám đàn ông Delaware lắng nghe các cô hát như thể bị huyễn hoặc; cứ trông sự thay đổi trên nét mặt họ cũng thấy được tình cảm của họ hết sức sâu sắc và chân thành. Ngay David cũng chăm chú nghe giọng hát êm dịu của các cô, và tuy tiếng hát đã ngừng từ lâu đôi mắt anh vẫn lộ vẻ rất hài lòng.
Người trinh sát, người da trắng độc nhất hiểu được lời ca, đã trút bỏ vẻ trầm ngâm tư lự. Trong khi các cô gái hát, bác nghển đầu lên nghe để nắm nội dung lời ca. Nhưng khi các cô nói đến viễn cảnh đời sống của Cora và Uncas, bác lắc đầu như thấy rõ sự sai lầm ngây thơ của họ. Rồi từ đó, suốt buổi lễ chứa chan tình cảm này, bác lại trở lại vẻ trầm ngâm suy nghĩ. May sao Heyward và Munro không hiểu ý nghĩa của lời ca nên không bị kích động thêm.
Chingachgook là người độc nhất không biểu lộ ra ngoài tình cảm của mình như những người thổ dân khác. Suốt buổi lễ, ngay những lúc mọi người kêu la thảm thiết nhất, mắt bác chỉ nhìn vào một hướng và không một đường gân thớ thịt nào rung động trên khuôn mặt cứng cỏi. Đối với bác, thi hài lạnh ngắt và vô tri vô giác của con trai bác là tất cả; ngoài thị giác ra, các giác quan khác của bác dường như đã tê liệt để cho đôi mắt có thể tập trung nhìn lần cuối cùng thân hình mà bác đã bao lâu yêu dấu và sẽ không bao giờ còn thấy nữa.
Đến giai đoạn này của lễ an táng, một chiến binh nổi tiếng vì những chiến công đã qua, đặc biệt trong trận đánh mới đây, nét mặt nghiêm nghị trịnh trọng, thong thả tiến ra khỏi đám đông và đến gần xác Uncas.

Sao anh lại bỏ chúng tôi, hỡi niềm kiêu hãnh của miền Wapanachki?
anh ta nói với Uncas như thể người thủ lĩnh trẻ tuổi vẫn còn nghe được,
Cuộc đời của anh như mặt trời mới lên tới ngọn cây, nhưng vinh quang của anh rạng rỡ hơn ánh nắng chính Ngọ. Anh đi rồi, hỡi người chiến binh trẻ, nhưng có hàng trăm tên Wyandots đã đi trước và đang dọn sạch gai góc trên con đường dẫn anh đến thế giới của các linh hồn. Trông anh xung trận, ai ngờ được rằng anh có thể chết? Trước anh, có ai chỉ đường ra trận cho Uttawa này bao giờ đâu? Chân anh như cánh chim đại bàng, tay anh mạnh hơn cành thông từ trên cao lao xuống, tiếng anh vang động như tiếng của Manitou từ mây cao dội xuống. Tiếng nói của tôi bây giờ yếu rồi,
người chiến binh vừa nói tiếp vừa đưa cặp mắt buồn rầu nhìn xung quanh,
và trái tim tôi nặng trĩu đau buồn. Niềm kiêu hãnh của miền Wapanachki, sao anh lại bỏ chúng tôi?

Lần lượt những chiến binh khác cũng làm theo Uttawa; hầu hết những người có tài cán và cấp cao trong bộ lạc đến hát hoặc nói mấy lời ca ngợi bên linh cữu của người thủ lĩnh đã qua đời. Khi mọi người làm xong công việc đó, không khí yên lặng nặng nề lại bao trùm nơi hành lễ. Bỗng nhiên có những âm thanh trầm trầm, nhỏ nhẹ, nghe như tiếng nhạc từ xa vẳng lại; những tiếng đó bay bổng lên khá cao, tai nghe thấy được nhưng chưa rõ lắm nên không xác định được là tiếng gì và từ đâu bay tới, hết một đoạn lại tiếp một đoạn khác, mỗi lúc một cao dần, lúc đầu là những thán từ kéo dài và nhắc đi nhắc lại, sau cùng mới nghe thấy rõ tiếng người. Lúc này đôi môi của Chingachgook mấp máy chứng tỏ bác muốn nói mấy lời vĩnh biệt đứa con yêu quý. Không một ai đưa mắt nhìn bác hoặc biểu lộ một vẻ gì tỏ ra sốt ruột. Nhưng qua thái độ của họ (người nào cũng nghển đầu chăm chú như muốn uống từng lới nói của Chingachgook). Rõ ràng là ngoài Tamenund, chưa có ai làm cho mọi người phải chú ý đến như thế. Tuy nhiên, họ không nghe thấy gì. Lúc đầu, tiếng bác to quá nên không rõ, về sau lại yếu dần và trở nên run run rồi tắt hẳn như bị một cơn gió thoảng qua cuốn đi. Cặp môi người thủ lĩnh Mohican mím chặt, hai mắt trừng trừng, thân hình bất động; bác ngồi yên lặng như một người mới được đấng Tối cao ban cho phần xác, chưa có phần hồn. Thấy vậy mọi người biết lúc này sự đau đớn nặng nề đang vượt quá sức chịu đựng của bác nên quyết định để bác ở gần con thêm một lát nữa. Bằng một cử chỉ tế nhị rất tự nhiên, họ làm như chỉ chú ý đến việc an táng cô gái da trắng.
Một cụ già ra hiệu cho đám đàn bà đang đứng gần chỗ đặt thi hài Cora, tức thì các cô gái nâng lên ngang đầu tấm nệm trên đặt thi hài Cora và bắt đầu tiến lên, bước đi chậm chạp, đều nhịp, vừa đi vừa hát những bài bi ai ca ngợi cô gái đã qua đời. Chàng Gamut từ nãy vẫn không ngừng quan sát những thủ tục mà anh cho là vô thần, bèn ghé đầu vào vai người cha già lúc này gần như mất trí, nói nhỏ:

Họ mang con ông đi đấy; chúng ta có đi theo để giữ cho việc chôn cất theo đúng lễ nghi Cơ Đốc giáo không?

Giật mình như khi nghe tiếng kèn cuối cùng bên tai, Munro nhớn nhác nhìn quanh rồi đứng lên đi theo đám tang đơn giản với nét mặt nghiêm nghị của một quân nhân nhưng nặng trĩu nỗi đau buồn của một người cha mất con. Bạn bè vội xúm quanh ông với niềm xót thương vô hạn, không chỉ đơn giản là sự thông cảm. Ngay cả viên sĩ quan Pháp cũng đi theo đám tang và tỏ ra rất xúc động trước số mệnh non yểu bi thảm của một cô gái đáng yêu như Cora. Khi người đàn bà hèn mọn nhất của bộ lạc cũng đã đi vào đám tang trật tự nhưng đầy vẻ man rợ này, đám đàn ông Delaware lại khép vòng tròn quanh thi hài Uncas và lại đứng yên, nghiêm trang như lúc trước.
Nơi được chọn để chôn cất Cora là một quả đồi nhỏ có những cây thông non và khỏe rủ bóng râm mát, khung cảnh thật thơ mộng và thích hợp. Lên tới đỉnh đồi, các cô gái đặt thi hài Cora xuống và đứng chờ một lúc lâu với vẻ kiên nhẫn e dè đặc biệt của thổ dân để xem những người có liên quan nhất đến người chết có vừa lòng với sự sắp đặt này không. Cuối cùng, Mắt Chim Ưng, người duy nhất hiểu được tập quán địa phương, nói bằng tiếng Delaware:

Các cô gái đã làm rất tốt, những người da trắng cảm ơn các cô.

Vui lòng với câu khen ngợi, các cô đặt tử thi vào một chiếc quan tài làm rất khéo và đẹp bằng vỏ cây bulô, rồi hạ xuống huyệt tối om, nơi yên nghỉ cuối cùng của Cora. Công việc lấp huyệt và phủ kín nấm mồ mới đắp bằng lá cây và những vật khác theo tập tục cũng được tiến hành một cách đơn giản và yên lặng. Sau khi làm xong công việc buồn thảm đó một cách nhiệt tình thân ái, các cô gái tốt bụng còn đang do dự không biết phải gì nữa thì người trinh sát đã cất tiếng nói:

Các cô đã làm đủ rồi! Linh hồn người da trắng không cần đến quần áo và thức ăn đâu,
thấy David đang mở cuốn sách nhỏ chuẩn bị đọc một bài kinh an táng, bác nói thêm:
Tôi thấy có một người am hiểu tục lễ Cơ Đốc giáo đang sửa soạn lên tiếng đấy.

Các cô gái khép nép đứng sang một bên; từ cương vị những người giữ vai trò chính trong cuộc lễ, lúc này các cô trở thành những người quan sát chăm chú và thụ động. Suốt khoảng thời gian David biểu lộ những tình cảm thành kính của mình trong bài ca, các cô không tỏ vẻ gì ngạc nhiên hoặc sốt ruột. Họ lắng nghe như hiểu được ý nghĩa và cảm thông với những tình cảm buôn thương, hy vọng và nhẫn nhục hòa hợp trong những câu nói lạ lùng đó.
Bị kích động trước cảnh tượng vừa được chứng kiến và có lẽ trong lòng cũng có nhiều xúc động, David hát hay hơn mọi ngày. Giọng anh âm vang, sang sảng cũng không thua kém tiếng hát êm dịu của các cô gái; những người da trắng có mặt lại càng hiểu ý nghĩa giọng hát lên bổng xuống trầm của anh. Anh hát suốt từ đầu đến cuối bài ca trong một bấu không khí trang nghiêm im lặng.
Khi đoạn ca cuối cùng vừa dứt, mọi người kín đáo, rụt rè đưa mắt nhìn nhau, tuy không dám nói ra nhưng vẫn lộ vẻ chờ đợi người cha cô gái xấu số phát biểu. Dường như Munro cũng thấy đã đến lúc phải làm công việc gay go nhất mà một người có thể làm được. Ông ngả mũ ra để lộ mớ tóc hoa râm, cứng cỏi và bình tĩnh nhìn đám người yên lặng e dè đứng xung quanh, rồi vẫy tay ra hiệu cho người trinh sát chú ý, ông lên tiếng:

Nhờ ông nói với các cô gái tốt bụng và dịu dàng đây rằng con người đang đau đớn đứt ruột đứt gan này xin cảm ơn. Hãy nói với họ rằng Người mà tất cả chúng ta tôn thờ dưới những cái tên khác nhau, sẽ biết đến lòng nhân từ của các cô; và cái ngày chúng ta có thể quây quần xung quanh Người, không phân biệt trai gái, sang hèn và màu da, sẽ không xa đâu.

Người trinh sát lắng nghe những lời nói run run của người quân nhân già; khi ông nói xong, bác lắc đầu như hoài nghi hiệu quả của câu nói đối với các cô gái Delaware; bác bảo:

Nói với các cô ấy như vậy chẳng khác gì bảo họ rằng tuyết không rơi vào mùa đông hoặc cây cối trụi hết lá trong những ngày hè nắng gắt vậy.

Rồi bác quay lại phía các cô gái, chuyển lời cảm ơn của ông bằng lời lẽ phù hợp với khả năng tiếp thu của người nghe. Munro lại gục đầu xuống ngực, chìm đắm trong đau buồn. Vừa lúc đó, người sĩ quan Pháp khẽ đụng vào khuỷu tay ông để lưu ý ông, rồi chỉ vào một tốp thanh niên Anh điêng đang khiêng một chiếc cáng nhỏ phủ kín tiến lại gần, xong lại giơ tay chỉ về phía mặt trời.

Thưa ngài, tôi hiểu ý ngài rồi,
Munro nói, cố lấy giọng cứng rắn,
tôi hiểu ý ngài. Đó là ý muốn của Thượng đế, và tôi xin phục tùng. Cora, con ơi! Nếu lời cầu nguyện của một người cha đang tan nát ruột gan có thể giúp ích cho con, con sẽ được hạnh phúc biết bao! Các ngài, ta đi thôi,
ông cụ nhìn xung quanh và nói tiếp với vẻ hiên ngang nhưng vẫn không giấu nổi nỗi đau đớn quá mãnh liệt lộ rõ trên khuôn mặt nhợt nhạt:
Nhiệm vụ của chúng ta ở đây đã hết; ta đi thôi.

Heyward vội thi hành mệnh lệnh vì thấy được rời khỏi một nơi ở đó lúc nào anh cũng cảm thấy như không giữ được tự chủ nữa. Tuy nhiên, trong lúc mọi người lên ngựa, anh nắm tay người trinh sát và nhắc lại lời hai người cam kết sẽ gặp lại nhau ở đồn quân Anh. Rồi anh nhảy phắt lên yên và thúc con chiến mã đến bên một chiếc cáng. Những tiếng thổn thức nghẹn ngào từ trong cáng phát ra cho biết là có Alice nằm trong. Munro đi trước, đầu lại gục xuống ngực; Heyward và David theo sau, lặng lẽ và buồn rầu, sau nữa là người sĩ quan tùy tùng của Montcalm và quân hộ vệ. Trừ Mắt Chim Ưng, tất cả những người da trắng đi qua trước mặt dân Delaware và chẳng bao lâu, bóng họ chìm trong khu rừng bát ngát.
Những mối liên hệ trong cơn hoạn nạn đã thắt chặt tình cảm của những con người giản dị ở nơi sơn cước với những người xa lạ có một thời đến với họ. Mối liên hệ ấy không dễ bị xóa nhòa. Năm tháng trôi qua nhưng câu chuyện về cô gái da trắng và người thủ lĩnh Mohican trẻ tuổi vẫn được truyền tụng và làm khuây khỏa các chiến binh trong những đêm dài và trong những cuộc hành quân mệt nhọc, hoặc kích động ý chí phục thù của những chàng trai dũng cảm. Cả những nhân vật phụ trong những sự kiện quan trọng này cũng không bị lãng quên.
Trong bao năm sau, người trinh sát vẫn là sợi dây liên lạc giữa những người da đỏ và cuộc sống văn minh. Qua vai trò trung gian của bác, họ được biết rằng
Đầu Hoa Râm
đã sớm về chầu tiên tổ (người ta lầm tưởng ông chết vì đau buồn sau những thất bại quân sự); còn
Bàn Tay Mở
đã cho đưa người con gái sống sót của ông cụ đi xa, đến nơi trú ngụ của những người
mặt tái
; đến đấy, cuối cùng nước mắt nàng đã ngưng chảy và trên mặt nàng đã xuất hiện những nụ cười tươi sáng phù hợp với bản chất vui trẻ của nàng hơn.
Nhưng đó là chuyện xảy ra sau những sự kiện có liên quan đến câu chuyện hiện tại của chúng ta. Sau khi những người đồng chủng đã ra đi, Mắt Chim Ưng quay trở lại nơi cũ, theo tiếng gọi của tình cảm, tiếng gọi mãnh liệt hơn bất cứ sự ràng buộc nào khác về tinh thần. Bác về vừa kịp để nhìn mặt Uncas trước khi ly biệt. Dân Delaware đang khâm liệm thi hài người thủ lĩnh Mohican trong những lần da thú cuối cùng. Họ ngừng tay cho người trinh sát nhìn mặt Uncas, một cái nhìn tha thiết như không muốn rời. Sau đó, thi hài được bó kín, vĩnh viễn không mở ra nữa. Đám tang cũng được tiến hành giống như đám tang Cora; toàn thể bộ lạc tụ tập quanh nấm mồ tạm thời của người thủ lĩnh, tạm thời vì rồi sau đây, hài cốt của anh sẽ được đưa về nơi chôn cất tổ tiên của cả dân tộc.
Động tác cũng như tình cảm của mọi người đều nhất loạt giống nhau. Cũng vẫn cái vẻ đau buồn nghiêm trang, vẻ yên lặng cứng đờ, vẻ tôn trọng đối với người chủ tang như đã mô tả ở trên. Thi hài được đặt theo tư thế nằm, hướng về phía mặt trời mọc, chiến cụ và trang bị săn bắn để bên mình, sẵn sàng cho cuộc ra đi cuối cùng. Chiếc quan tài bảo vệ cho thi hài khỏi tiếp xúc với đất có một lỗ hổng để linh hồn người chết khi cần thiết có thể trở về liên lạc với phần xác ở nơi trần thế, và tất cả đều được những người thổ dân khéo léo giấu kín và bảo vệ cho khỏi bị thú dữ đến phá hoại. Tới đây, phần nghi lễ về vật chất đã xong, và mọi người chuyển sang nghi lễ tinh thần.
Chingachgook lại trở thành đối tượng cho mọi người chú ý tới: Từ nãy bác vẫn chưa nói, và người ta chờ đợi ở một thủ lĩnh nổi tiếng như bác vài lời phát biểu bổ ích trong dịp quan trọng này. Đoán biết nguyện vọng của bộ lạc, người chiến binh nghiêm nghị và bình tĩnh ngẩng bộ mặt lúc trước vẫn che khuất trong áo và rắn rỏi nhìn mọi người. Đôi môi mím chặt của bác mở ra, và suốt từ đầu buổi lễ đến giờ bác mới nói được rõ ràng:

Tại sao những người anh em của tôi lại đau buồn?
Bác đưa mắt nhìn đám chiến binh ủ dột đang vây quanh và nói,
Tại sao các con gái của tôi khóc? Vì thấy một thanh niên đi tới nơi săn bắn đầy hạnh phúc ư? Vì thấy một thủ lĩnh đã sống một cuộc đời đầy vinh quang ư? Con tôi tốt bụng, con tôi có trách nhiệm, con tôi can đảm. Ai có thể phủ nhận điều đó? Manitou cần đến một chiến binh như vậy nên đã gọi nó đi. Còn tôi thuộc dòng dõi Uncas và là cha của Uncas này, tôi chỉ là một cây thông cằn đã bị người da trắng cắt rễ chặt cành. Dòng giống tôi đã lụi tàn bên bờ hồ nước mặn và giữa núi rừng của dân Delaware. Nhưng ai dám nói rằng Rắn Lớn của bộ lạc đã mất hết sáng suốt? Tôi chỉ còn một mình…


Không! Không!
Mắt Chim Ưng kêu lên; từ nãy bác vẫn đứng yên chăm chú nhìn nét mặt rắn rỏi của bạn và vẫn tự kiềm chế được, nhưng lúc này bác không thể giữ ý kiến riêng trong lòng,
Không đâu, thủ lĩnh ạ, không phải một mình đâu. Chúng ta có màu da khác nhau và có thể có những đặc tính khác nhau, nhưng Thượng đế đã xếp đặt chúng ta cùng đi một con đường. Tôi không có ai thân thích, và cũng như bác, tôi có thể nói là tôi không thuộc dân tộc nào. Uncas là con bác và là một người da đỏ thuần túy. Bác với Uncas có thề gần gũi nhau hơn vì cùng máu mủ. Nhưng nếu có bao giờ tôi quên được người thanh niên đã chiến đấu bên tôi trong trận mạc và ngủ bên tôi trong những lúc yên bình, xin Thượng đế, đấng sáng tạo ra tất cả chúng ta, bất kể màu da và đặc tính của chúng ta thế nào, xin Người hãy quên tôi đi! Cháu Uncas xa chúng ta trong một thời gian nhưng Chingachgook ạ, bác không lẻ loi đâu.

Chingachgook nắm chặt bàn tay mà người trinh sát, trong lúc tình cảm dạt dào, chìa ra qua nấm mồ mới đắp. Hai con người tráng kiện can trường của núi rừng ngả đầu vào nhau, thắm thiết tình bạn; những giọt nước mắt nóng hơi của họ rỏ xuống như mưa rơi, tưới lên nấm mồ của Uncas.
Trước tình cảm chứa chan của hai chiến binh nổi tiếng nhất vùng, ai nấy đều yên lặng, một sự yên lặng rợn người. Giữa lúc đó, Tamenund vẫy tay ra hiệu cho mọi người giải tán và nói:

Hỡi con cháu của Lenape, thôi thế là đủ rồi. Cơn thịnh nộ của Manitou chưa hết đâu. Tại sao Tamenund còn ở lại đây? Những người mặt tái đã làm chủ trái đất này, và thời cơ của người da đỏ chưa trở lại. Ngày của ta đã quá dài. Buổi sáng, ta thấy các con của Unamis sung sướng và khỏe mạnh, vậy mà trước khi đêm xuống, ta đã sống để nhìn thấy người chiến binh cuối cùng của dòng giống Mohican sáng suốt.

HẾT