Phần thứ nhất - Chương 1 - Ruồi Trâu

Số từ: 8509
Dịch giả: Hà Ngọc
NXB Văn Học
Áctơ ngồi trong thư viện trường dòng thánh Pidơ (1), đang lần giở từng tập bản thảo những bài giảng đạo. Đó là một chiều tháng sáu oi ả. Khung kính các cửa sổ đều mở toang, cửa chớp khép nửa chừng. Môngtaneli, cha giám đốc trường, ngừng viết và âu yếm nhìn mái tóc đen cặm cụi trên những trang giấy.
- Không tìm thấy ư, carino (2)? Không sao. Phải viết lại thôi. Chắc cha xé tờ ấy đi rồi làm con phải phí công ngồi lại.
Tiếng Môngtaneli cất lên khe khẽ, nhưng rất lắng sâu và du dương. Giọng trong như bạc làm cho tiếng nói có một sức quyến rũ lạ thường. Đó là tiếng nói của một nhà hùng biện bẩm sinh, một thứ tiếng nói uyển chuyển giàu âm điệu. Mỗi khi cha giám đốc nói với Áctơ thì lúc nào tiếng nói ấy cũng đượm vẻ trìu mến.
- Không, thưa cha (3), con sẽ tìm thấy. Con chắc chỉ ở đâu đây thôi. Nếu cha có viết lại thì cũng chẳng được như cũ đâu.
Môngtaneli lại tiếp tục công việc đang bỏ dở. Một con bọ dừa vo ve độc điệu ở đâu ngoài cửa sổ. Từ ngoài đường phố vọng lại tiếng rao kéo dài và não nuột của một người bán hoa quả :
Dâu tây đây! Dâu tây đây!
(4)
-
Giảng về chúa và những người tật phong
(5) đây rồi.
Áctơ tiến lại gần Môngtaneli với những bước đi nhẹ nhàng. Những bước đi ấy lúc nào cũng làm cho người nhà Áctơ bực bội. Dáng người mảnh khảnh yếu ớt, Áctơ giống như người Ý vẽ trong tranh thế kỷ mười sáu hơn một chàng trai trẻ của những năm ba mươi (6) sinh trưởng trong một gia đình tư sản Anh. Mọi vẻ ở anh đều hết sức xinh đẹp như tạc vậy. Đôi hàng lông mày dài như hai mũi tên, đôi môi mỏng, chân tay nhỏ nhắn. Khi anh ngồi yên người ta có thể cho anh là một cô gái yêu kiều giả trai; những cử chỉ mềm dẻo của anh lại làm cho người ta nhớ tới một con báo đã thuần, một con báo không nanh vuốt.
- Tìm thấy thật ư? Áctơ ạ, không có con thì cha chẳng biết làm thế nào. Có lẽ rồi lúc nào cha cũng đánh mất đồ đạc... Thôi chẳng viết nữa. Đi ra vườn đi, cha sẽ giúp con học bài. Chỗ nào không hiểu, hở con?
Họ bước vào một khu vườn im ả, đầy bóng mát của trường dòng. Ngày xưa, ngôi trường vốn là một tu viện rất cổ kính của dòng Thánh Đôminích (7), nên hai trăm năm trước đây khu vườn vuông vắn này được chăm bón rất chu đáo. Đôi bờ hoàng dương đều đặn viền lấy khu đất trồng cỏ thơm và cắt xén gọn ghẽ. Những tu sĩ mặc áo trắng xưa kia chăm bón những cây cỏ này đã bị chôn vùi và lãng quên từ lâu rồi, nhưng giờ đây trong những buổi chiều hè êm dịu cỏ thơm vẫn cứ ngào ngạt mặc dù không còn ai lấy cỏ về làm thuốc nữa. Ngày nay những nhánh cần dại Hà Lan và rau sam đã mọc lởm chởm giữa những kẽ đá trên lối đi. Giếng nước giữa vườn mọc đầy cỏ lưỡi mèo. Những gốc hồng bỏ thành hoang dại; những cành hồng dài chằng chịt lan theo mọi lối đi. Những đoá mào gà đỏ choé giữa những bụi hoàng dương. Những nhánh mao địa hoàng cao lớn ngọn loà xoà trên thảm cỏ. Còn cây nho không người tỉa bón và cằn cỗi thì cũng rung rinh lả ngọn trên cành một cây sơn trà đang buồn bã gật gù chiếc chỏm um tùm.
Ở góc vườn sừng sững một cây mộc lan với chòm lá xum xuê, xanh thẫm, lơ thơ điểm hoa màu trắng sữa. Cạnh thân cây mộc lan là một chiếc ghế gỗ thô sơ. Môngtaneli ngồi xuống chiếc ghế ấy.
Áctơ học triết học ở trường đại học. Hôm ấy gặp một đoạn khó trong sách, anh đến xin cha giảng giúp. Tuy Áctơ không học ở trường dòng song đối với anh Môngtaneli là cả một pho từ điển bách khoa.
Khi nghe cha giảng xong những đoạn khó hiểu, Áctơ nói:
- Thôi, xin phép cha, con về thôi. Chẳng hay cha còn có điều gì cần đến con không?
- Thôi, cha không làm việc nữa đâu. Nếu con có thì giờ thì ở lại với cha một chút.
- Tất nhiên con có thì giờ!
Áctơ tựa lung vào thân cây, và qua đám cành lá um tùm anh ngắm nhìn những vì sao đầu tiên run rẩy trong bầu trời yên tĩnh và sâu thẳm. Dưới hàng mi đen, đôi mắt xanh biếc của anh mơ màng và bí ẩn. Đôi mắt ấy là di sản của bà mẹ người miền Coócuên (8). Môngtaneli quay mặt đi để tránh phải nhìn đôi mắt ấy.
Môngtaneli nói:
- Sao con có vẻ mệt mỏi thế, carino?
- Biết làm sao được, thưa cha.
Môngtaneli cảm thấy ngay vẻ mệt mỏi chứa chất trong giọng nói của Áctơ.
- Con vội vào đại học như thế làm gì, hở con? Thời gian chăm sóc mẹ con ốm và những đêm không ngủ đã làm con kiệt sức. Lẽ ra cha phải bắt con nghỉ ngơi đầy đủ rồi mới rời khỏi Livoócnô (9).
- Nghỉ làm gì thưa cha? Sau khi mẹ con mất đi, con không thể nào ở lại ngôi nhà thảm hại đó được. Giuli làm cho con phát điên mất.
Giuli là vợ người anh cả cùng bố khác mẹ và từ lâu đối với Áctơ là một chiếc gai nhọn.
Môngtaneli nói:
- Cha cũng không muốn con ở với anh em bà con đâu. Cha biết điều đó làm con rất đau lòng. Nhưng sao con không nhận lời mời của người bạn bác sĩ người Anh, đến đó chơi một tháng rồi hãy về học?
- Không, thưa cha! Con cũng chẳng muốn thế. Gia đình nhà Uaren tuy đối xử tốt và thân tình, nhưng họ cũng không sao hiểu được con. Họ có vẻ thương hại con. Trông mặt họ cũng đủ biết. Đến đấy họ sẽ lại khuyên dỗ, lại nhắc đến mẹ... Giêma thì chắc chắn không thế đâu. Giêma bao giờ cũng cảm thấy được chuyện gì là không nên nhắc tới. Ngay từ lúc chúng con còn bé, Giêma đã thế rồi. Còn những người khác thì không được như vậy đâu. Nhưng cũng chẳng phải vì thế mà thôi...
- Vậy còn vì sao nữa, con của cha?
Áctơ ngắt mấy bông hoa trên cành mao địa hoàng lả ngọn, và bực bội vò nát trong tay.
Sau giây lát yên lặng, Áctơ nói tiếp:
- Sống trong thành phố đó, con không sao chịu nổi nữa. Con không muốn nhìn thấy những cửa hàng xưa kia mẹ con đã đến mua đồ chơi cho con và cả con đường bờ sông mà con vẫn đưa mẹ con đi chơi khi mẹ con chưa ốm nặng. Đi đến đâu cũng gặp cảnh như vậy. Các cô gái bán hoa trong chợ lại cứ mời con mua hoa như xưa... Họ tưởng đâu bây giờ con vẫn cần mua hoa thì phải? Rồi cả khu nghĩa trang nữa... Không, con nhất định phải rời khỏi thành phố đó! Nhìn thấy cảnh cũ con đau lòng lắm.
Áctơ nín lặng. Anh ngồi, tay xé nhỏ từng chiếc chuông nhỏ trên nhánh hoa mao địa hoàng. Phút im lặng kéo dài nặng trịch khiến Áctơ phải đưa mắt nhìn cha, không hiểu sao cha lại không trả lời. Bóng chiều dần tắt dưới những cành mộc lan. Mọi vật đều trở nên u ám mơ hồ, nhưng ánh sáng vẫn chưa đủ để trông thấy bộ mặt trắng bệch như da người chết của Môngtaneli. Môngtaneli ngồi, đầu cúi gục, tay phải nắm lấy mép ghế, Áctơ quay mặt đi. Anh cảm thấy lạ lùng và kinh hãi, dường như đã vô tình lọt vào nơi đất thánh vậy.
Áctơ thầm nghĩ:

Trời ơi! Sao so với cha thì ta bé nhỏ, yếu hèn và ích kỷ đến thế! Nếu nỗi khổ của ta không phải là nỗi khổ của cha thì cha đâu đến nỗi cảm thương đến như vây
.
Môngtaneli ngẩng đầu nhìn xung quanh rồi âu yếm nói:
- Thôi, bây giờ cha không ép con phải trở về đấy nữa. Nhưng con phải hứa với cha rằng dịp nghỉ hè này con sẽ nghỉ ngơi thực sự, mà nghỉ ở nơi nào xa Livoócnô thì tốt hơn. Cha không muốn để con hao phí sức khoẻ.
- Trường dòng đóng cửa nghỉ thì cha đi đâu, thưa cha?
- Cũng như mọi lần, cha sẽ dẫn học sinh lên nghỉ trên núi. Cha phó giám đốc đi nghỉ mát đến trung tuần tháng tám sẽ về. Lúc ấy cha sẽ đi du ngoạn trên dãy núi Anpơ. Ừ nhỉ! Hay là con đi với cha? Cha sẽ đưa con đi rong chơi trong núi sâu và con sẽ có dịp tìm hiểu các loài rêu trên núi Anpơ. Nhưng cha chỉ sợ đi với cha con sẽ chán thôi.
- Thưa cha! – Áctơ nắm chặt tay. Thói quen ấy Giuli gọi là
cái lối kiểu cách của người ngoại quốc
– Con có thể từ bỏ mọi thứ trên đời này để đi với cha! Nhưng con không tin rằng...
Áctơ ngưng bặt.
- Con sợ anh Bớctơn không cho phép con đi chăng?
- Tất nhiên anh sẽ không hài lòng nhưng anh không cản được con và cha. Con đã mười tám tuổi đầu, con muốn làm gì con làm. Hơn nữa anh ấy với con chỉ là anh em khác mẹ, con không nhất thiết phải phục tùng anh ta. Đối với mẹ con, anh ấy bao giờ cũng tỏ ra không tốt.
- Nhưng dù sao nếu anh Bớctơn không thuận thì cha thiết tưởng con nên nhịn là hơn. Tình cảnh của con trong gia đình có thế khó xử hơn nhiều nếu...
- Khó xử hơn ư? Chưa chắc! – Áctơ nóng nảy ngắt lời – Họ đã ghét con thì dù con làm gì đi nữa họ cũng vẫn ghét. Vả lại, con đi với cha... là cha linh hồn của con thì anh ấy phản đối sao được?
- Con nên nhớ rằng anh ấy theo đạo Tin lành! Cứ nên viết thư hỏi anh ấy thì hơn. Xem anh ấy trả lời ra sao. Đừng nóng vội con ạ! Thái độ của ta đối với mọi người không thể chỉ vì rằng người yêu ta hoặc ghét ta.
Lời thuyết phục ấy thốt ra một cách nhẹ nhàng đến nỗi nghe xong Áctơ đỏ mặt. Anh thở dài đáp:
- Vâng, con biết. Nhưng làm được như vậy thật là khó.
- Cha rất tiếc là thứ ba vừa qua con đã không đến được – Môngtaneli đột nhiên lảng sang chuyện khác – Cha định đẻ con biết mặt đức giám mục từ Arétxô (10) đến.
- Hôm đó con đã trót hứa đến chơi nhà một người bạn học. Ở đấy có cuộc họp, mọi người đều đợi con.
- Họp gi?
Áctơ dưòng như luống cuống vì câu hỏi đó.
- Có lẽ... có lẽ, gọi là cuộc họp thì không đúng – Áctơ có phần lúng túng – Một sinh viên ở Giênôva (11) đến diễn thuyết. Gọi là nghe nói chuyện thì đúng hơn.
- Nói chuyện về vấn đề gì?
Áctơ do dự:
- Cha. cha đừng hỏi tên người đó nhé! Vì con đã hứa...
- Thôi cha cũng chẳng hỏi gì thêm. Nếu con đã hứa là phải giữ bí mật thì đừng nên nói. Nhưng cha thiết tưởng đến nay hầu như con có thể tin cha.
- Tất nhiên là con tin, thưa cha. Ngưòi ấy nói về... chúng con và nhiệm vụ chúng con trước nhân dân, nói về nghĩa vụ của chúng con trước nhân dân... và trước bản thân mình. Và nói về vấn đề chúng ta phải làm gì để phụng sự...
- Phụng sự ai? Cho ai?
- Nhân dân (12) và...
- Và?
- Nước Ý.
Một hồi im lặng kéo dài.
Rồi Môngtaneli quay lại về phía Áctơ và hết sức nghiêm giọng hỏi:
- Áctơ, con nói cho cha hay. Con nghĩ đến điều đó từ hồi nào?
- Từ mùa đông vừa qua.
- Trước khi mẹ con mất ư? Và mẹ con có biết không?
- Không. Lúc đó con chưa nghĩ tới.
- Thế bây giờ?
Áctơ ngắt thêm một nắm chuông hoa mao địa hoàng. Mắt nhìn xuống đất anh bắt đầu kể:
- Thưa cha, sự việc xảy ra đầu đuôi như thế này: Mùa thu năm ngoái con chuẩn bị thi vào đại học. Chắc cha còn nhớ lúc ấy con có quen với nhiều bạn học. Trong bọn họ có một vài người nói với con tất cả những chuyện trên... Họ cho con mượn cả sách. Nhưng lúc bấy giờ con chưa để ý. Con chỉ vội về để trông mẹ. Lúc ấy tình cảnh của mẹ ở Livoócnô thật là cô đơn! Nhà y như nhà tù vậy. Chỉ một miệng lưỡi của Giuli cũng đủ giết chết mẹ con rồi. Kế đến mùa đông khi mẹ con bắt đầu ốm nặng thì con cũng chẳng nhớ gì đến bạn bè và những cuốn sách họ đưa cho con. Và chắc cha cũng biết là con không hề bước chân vào thành Pidơ nữa. Lúc ấy con nghĩ tới những vấn đề trên thì con đã kể cho mẹ nghe rồi. Nhưng quả thực là nó biến đi đâu mất cả. Sau, con biết là mẹ con sắp chết... Chắc cha cũng biết là con không rời mẹ con cho tới phút chót, lúc mẹ con qua đời con cứ thức thâu đêm bên giường bệnh. Tới sáng Giêma đến con mới đi ngủ... Chính trong những đêm trường đó con bắt đầu suy nghĩ tới những điều mình đã đọc và những điều bạn học nói với con. Con cố gắng tìm xem họ nói có đúng không... Con nghĩ: Thế thì đối với những điều Đức chúa Giêsu sẽ nói như thế nào?
- Con có cầu xin Chúa không? – Giọng nói của Môngtaneli có phần run rẩy.
- Thưa cha, con luôn luôn cầu xin Chúa. Con đã cầu xin Chúa chỉ dẫn cho con hoặc cho con chết theo với mẹ... nhưng con không được Chúa phán bảo.
- Áctơ, vậy mà con không cho cha hay! Còn cha thì cha cứ tưởng con tin cha!
- Thưa cha, chắc cha cũng biết là con tin cha. Nhưng có những điều con không thể thổ lộ với ai được. Con có cảm tưởng rằng về việc này cả cha và mẹ con đều không thể nào giúp đỡ con được. Con muốn được nghe lời phán truyền trực tiếp của Chúa. Vì cả sinh mệnh của con, cả linh hồn con sống thác đều là ở đó.
Môngtaneli quay mặt đi và chăm chú nhìn vào bóng tối dày đặc bao trùm lên rạng mộc lan. Hoàng hôn quá âm u làm cho thân hình Môngtaneli biến thành một bóng ma đen xịt giữa những cành lá tối om.
Môngtaneli chậm rãi hỏi:
- Rồi sau thế nào?
- Rồi sau... mẹ con chết. Chắc cha cũng biết là ba đêm cuối cùng con không hề rời xa mẹ con.
Áctơ ngừng nói nhưng Môngtaneli vẫn ngồi im không nhúc nhích.
- Hai ngày trước khi an táng mẹ con, con không nghĩ được gì cả, – Áctơ khe khẽ nói tiếp – Rồi sau khi an táng xong con ốm. Chấc cha còn nhớ là con không đến xưng tội được!
- Phải, cha còn nhớ.
- Đêm hôm ấy con trở dậy và vào buồng mẹ con. Thật là trống trải. Chỉ có một cây thánh giá to trên bàn thờ. Con có cảm giác rằng đêm nay Chúa sẽ giúp đỡ con. Con quỳ xuống và đợi thâu đêm. Đến sáng khi con hồi tỉnh thì... Không, thưa cha! Những điều đã thấy con cũng không thể cắt nghĩa mà cũng không thể kể cho cha nghe được. Chính con cũng không biết nữa. Nhưng con chỉ biết rằng Chúa đã phán truyền cho con. Và con không thể làm trái ý Chúa được.
Họ ngồi mấy phút im lặng trong đêm tối; sau đó Môngtaneli quay lại về phía Áctơ và đặt tay lên vai anh:
- Con của cha! Cha không được phép nói rằng Chúa không phán truyền cho linh hồn con. Nhưng con phải nhớ rõ tâm trạng của con lúc ấy thế nào, và đừng lẫn lộn ảo tưởng do đau thương và ốm yếu của mình với lời kêu gọi cao cả của Chúa. Nếu thực sự là Chúa đã phán truyền thánh ý của người cho con trong khi sự chết đang đến nhà con, thì con hãy nghĩ để khỏi hiểu sai lời Chúa. Tiếng gọi của lòng con xui con đến chỗ nào?
Áctơ đứng dậy và trả lời một cách nghiêm trang như khi đọc kinh thánh:
- Hiến dâng đời mình cho nước Ý, giải phóng nước Ý khỏi cảnh nô lệ lầm than, đánh đuổi người Áo, lập nên một nước cộng hòa tự do mà không kẻ nào ngự trị được ngoài Chúa Giêsu!
- Áctơ, hãy suy nghĩ một chút những lời con nói! Con đâu có phải là người Ý!
- Điều đó không can hệ gì. Dù sao con cũng vẫn là con, con đã hiểu rõ sự nghiệp đó, và đã là một con người của sự nghiệp đó.
Lại một hồi im lặng.
- Con vừa nói rằng đức Chúa Giêsu đã dạy... – Môngtaneli chậm rãi nói.
Nhưng Áctơ không để cho Môngtaneli dứt lời:
- Đức Chúa Giêsu đã dạy rằng:
Kẻ nào vì ta hãy hy sinh sự sống của mình, kẻ ấy giữ được sự sống đời đời!

Môngtaneli tựa khuỷu tay vào cành mộc lan, bàn tay che lấy đôi mắt. Cuối cùng, ông nói:
- Con của cha, hãy ngồi lại một chút đã.
Áctơ ngồi xuống ghế dài và Môngtaneli nắm chặt lấy đôi tay anh. Ông nói:
- Hôm nay cha chưa có thể tranh luận với con được. Sự việc xảy ra đột ngột quá... cha chưa kịp suy nghĩ. Sau này chúng ta sẽ nói chuyện với nhau rõ ràng hơn. Nhưng lúc này cha chỉ xin con ghi nhớ một điều là: Nếu con gặp tai nạn, nếu con... chết đi thì lòng cha sẽ tan nát.
- Cha!
- Con đừng ngắt lời cha, để cha nói cho cạn đã, có lần cha đã nói với con là ngoài con ra trên thế gian này cha chẳng còn có ai nữa. Chưa chắc con đã hiểu hết được lời cha nói. Điều đó đối với con rất khó hiểu, con còn trẻ lắm. Ví thử cha bằng tuổi con thì cha cũng không hiểu nổi. Áctơ, cha coi con như... như con đẻ của cha. Hiểu không con? Con là hy vọng của lòng cha! Cha sẵn sàng chết để giữ cho con khỏi lạc bước, vì nếu lạc bước thì sinh mệnh của con sẽ tan vỡ! Nhưng cha không làm gì được cả. Cha không bắt con phải hứa với cha. Cha chỉ xin con: Hãy nhớ lời cha và phải thận trọng. Trước khi quyết định một việc gì quan trọng, con hãy đắn đo cho kĩ. Hãy để linh hồn mẹ con được yên vui trên thiên đàng và hãy vì cha.
- Vâng, thưa cha, con sẽ suy nghĩ... còn cha… cha... hãy cầu nguyện cho con và cho nước Ý.
Áctơ lặng lẽ quỳ xuống. Môngtaneli cũng lặng lẽ đặt tay lên mái đầu cúi gục. Một lát sau, Áctơ đứng dậy, hôn tay linh mục và êm ái bước đi trên thảm cỏ đầy sương. Môngtaneli vò võ ngồi dưới gốc mộc lan, đăm đắm nhìn vào bóng tối trước mặt.
Môngtaneli nghĩ:

Đó là Chúa đã trừng phạt ta như đã trừng phạt vua Đa-vít (13). Ta đã làm ô danh Chúa, ta đã làm phép mình thánh bằng đôi tay ô uế. Lòng nhẫn nại của Đức Chúa Trời rất cao cả, nhưng đã đến lúc Chúa không nhẫn nại được nữa rồi.
Mày đã làm điều đó một cách thầm vụng, còn tao sẽ làm sự này trước toàn dân Israel và trước mặt trời. Vì thế, đứa con trai sinh ra cho mày nhất định sẽ chết
(14)

---------------------
Chú thích:

(1) Trường dòng thánh Pidơ: trường đào tạo các linh mục và các nhà truyền đạo do Toà thánh La mã lập ra ở Pidơ, một trung tâm văn hoá lớn ở Ý.

(2) Carino (tiếng Ý) nghĩa là
con thân yêu
. Tác giả muốn nhấn mạnh Môngtaneli là người Ý.
(3) Nguyên văn tiếng Ý: Padre, nghĩa là cha cố.
(4) Nguyên văn tiếng Ý:
Fragola! Fragola!

(5) Một sự tích trong Kinh Thánh về việc chúa Giêsu làm phép chữa bệnh hủi.
(6) Ý nói những năm ba mươi của thế kỉ mười chín (1830 – 1840).
(7) Dòng thánh Đôminích (Dominique, còn gọi là thánh Đaminh) là dòng tu lấy tên thánh Đôminích, một dòng tu của Thiên chúa giáo, được lập ra năm 1215.
(8) Coócuên: một quận ở tây nam nước Anh, dân ở đó thuộc giống người Xentơ, thường là mắt xanh tóc sẫm.
(9) Livoócnô: một hải cảng lớn của nước Ý, gần thành Pidơ.
(10) Arétxô: một thị trấn ở Tôxcan.
(11) Giênôva: một thành phố cảng lớn ở bắc Ý, nằm trên bờ Địa Trung Hải.
(12) Nguyên văn tiếng Ý
contadini
, nghĩa là nông dân.
(13) Vua Đavít, một nhân vật trong kinh thánh, vua nước Israel, đã bị Chúa trời quở phạt vì đã phản bội một trong những tướng lĩnh của mình, lấy vợ người đó.

(14) Một đoạn trong Kinh Thánh: lời của Chúa trời quở phạt Đavít.

______________________________________________________________
Bản dịch đã chỉnh sửa

Bản dịch này căn cứ vào hai cuốn
The Gadfly
nguyên bản tiếng Anh của Ethel L. Voynich, một cuốn xuất bản tại Maxcơva (Liên Xô) năm 1958 và một cuốn xuất bản tại New York (Hoa Kỳ) năm 1972.

Bản quyền tiếng Việt © Hà Ngọc
.......................................
Arthur[1] ngồi trong thư viện của chủng viện thần học[2] thành Pisa[3] đang lướt đọc một chồng những bài giảng đạo chép tay. Đó là một chiều tháng sáu oi ả, khung kính các cửa sổ đều mở toang, nhưng các cửa chớp đều đã được khép lại nửa chừng cho mát. Kinh sĩ[4] Montanelli, cha Giám đốc chủng viện, ngừng viết và triều mến nhìn mái tóc đen cặm cụi trên những trang giấy.
[1] Tiếng Anh, đọc là A-thơ.
[2] Chủng viện thần học (theological seminary): Trường cao đẳng của Giáo hội Công giáo La Mã để đào tạo các linh mục và các nhà truyền đạo.
[3] Pisa (tiếng Anh và Ý, đọc là Pi-da; tiếng Pháp là Pise): Thành phố bên sông Arno, trong vùng Toscana phía Bắc Ý (lúc này là Đại Công quốc Toscana). Ta thường biết đến tòa tháp nghiêng thành Pisa.
[4] Kinh sĩ (Canon, cũng dịch là quy sĩ): Đây là một loại chức sắc của Giáo hội Công giáo sống theo một chế độ riêng và là thành viên của Kinh sĩ đoàn Nhà thờ chính tòa (cathedral).

- Không tìm thấy ư, carino[5]. Không sao. Cha phải viết lại đoạn ấy thôi. Chắc nó bị xé mất mà cha đã khiến con phải ngồi lại phí mất bao thời giờ.
[5] Carino (tiếng Ý, đọc là ca-ri-nô): Nghĩa là
con yêu quý
hoặc
con thân yêu
. Tác giả muốn chỉ rõ câu chuyện diễn ra tại nước Ý và Montanelli là người Ý.

Giọng Montanelli khá trầm, nhưng rất đầy đặn và âm vang. Thanh âm trong như bạc làm cho lời nói của ông có sức quyến rũ lạ thường. Đó là tiếng nói của một nhà hùng biện bẩm sinh, một thứ tiếng nói uyển chuyển giàu âm điệu. Mỗi khi cha Giám đốc nói với Arthur thì lúc nào giọng ông cũng đượm tình âu yếm.
- Không, Padre[6], nhất định con sẽ tìm thấy. Con tin chắc là cha để ở đây mà. Nếu cha có viết lại thì cũng chẳng thể như cũ được đâu.
[6] Padre (tiếng Ý, đọc là pa-đrê): Nghĩa là cha cố, cha đạo.

Montanelli lại tiếp tục công việc đang làm. Một chú bọ dừa ngái ngủ đang mơ màng vo ve ở đâu ngoài cửa sổ. Từ dưới đường phố vọng lên tiếng rao kéo dài và não nuột của một người bán trái cây:
Fragola! Fragola!
[7].
[7] Fragola (tiếng Ý): Nghĩa là:
Dâu tây đây! Dâu tây đây!
.

-
Giảng về Chúa chữa lành người tật phong
[8], đây rồi!
[8] Một sự tích trong Kinh Thánh về việc Chúa Kitô làm phép chữa cho người bị bệnh hủi khỏi bệnh bằng cách sờ vào người đó.

Arthur bước ngay qua phòng với dáng đi êm nhẹ, một dáng đi luôn rất trêu ngươi đối với người nhà mình. Vóc người nhỏ nhắn mảnh khảnh, Arthur trông giống một anh chàng người Ý được vẽ trong bức tranh chân dung của thế kỷ Mười sáu hơn là một chàng trai trẻ thuộc tầng lớp trung lưu ở Anh vào những năm ba mươi[9]. Mọi vẻ ở anh đều rất mực tinh tế và cực kỳ thanh tú, từ đôi hàng lông mày dài, khóe miệng nhạy cảm cho đến cả những đôi chân tay nhỏ nhắn. Khi anh ngồi yên, người ta có thể cho anh là một cô gái yêu kiều giả trai; nhưng khi cử động thì vẻ nhanh nhẹn và khéo léo của anh gợi ra một hình dạng một con báo đã thuần và không có móng vuốt.
[9] Ý nói những năm ba mươi của thế kỷ XIX (1830-1840) là thời điểm đang diễn ra những sự kiện tác giả miêu tả trong cuốn truyện này.

https://i.imgur.com/p28TRwo.jpg
- Tìm thấy thật ư? Arthur ạ, không có con thì cha chẳng biết làm thế nào. Có lẽ rồi lúc nào cha cũng để lạc mất đồ đạc… Thôi, cha chẳng viết lách gì nữa đâu. Ta ra vườn đi, cha sẽ giúp con học bài. Chỗ nào không hiểu, hở con?
Họ bước vào một khu vườn biệt lập[10] im ả và râm mát. Ngày xưa chủng viện đây vốn là cơ ngơi của một tu viện cổ kính của dòng Thánh Đa Minh[11], nên từ hai trăm năm trước khu sân vườn vuông vắng này đã được trồng tỉa và chăm bón rất chu đáo. Đôi bờ hoàng dương thẳng tắp viền lấy khu đất trồng hương thảo và oải hương được cắt xén thành bụi gọn ghẽ. Những tu sĩ mặc áo choàng trắng xưa kia chăm sóc cho những cây cỏ này đã bị chôn vùi và lãng quên từ lâu rồi, nhưng giờ đây trong những chiều dịu êm cảnh giữa hè, cỏ thơm vẫn cứ nở hoa ngào ngạt, mặc dù không còn ai hái hoa cỏ về làm thuốc nữa. Ngày nay những khóm cần dại và hoa dẻ quạt đã ken đầy những kẽ đá lát trên các lối đi, còn giếng nước ở vườn thì mặc cho những đám dương xỉ và cỏ cảnh thiên thả sức mọc chằng chịt. Những gốc hồng bỏ thành hoang dại, rễ và cành tua tủa lan ra chắn mọi lối mòn. Những đóa mào gà lớn khoe sắc đỏ chóe trên đôi bờ hoàng dương. Những nhánh mao địa hoàng cao lêu đêu lả ngọn lòa xòa trên những đám cỏ rối. Còn một cây nho già chẳng được vin cành và cằn cỗi thì la đà trên cành một cây sơn trà hoang vu mà chầm chậm buồn bã cố lắc lư chỏm lá um tùm.
[10] Khu sân và vườn riêng biệt thường thấy trong các tu viện (đan viện), có hành lang gồm nhiều cột bao quanh, người ngoài không được vào.
[11] Dominican (tiếng Anh): Thuộc dòng Thánh Đôminic hoặc gọi là dòng Anh em thuyết giáo (thường làm các công việc rao giảng, giáo dục…) - một dòng tu của Thiên Chúa giáo, được lập ra năm 1215.

Ở góc vườn sừng sững một cây mộc lan ra hoa vào mùa hè, với một tòa cành lá sum suê, tối sẫm, lác đác điểm hoa màu trắng sữa. Tựa vào thân cây mộc lan là một chiếc ghế gỗ dài thô ráp. Montanelli ngồi xuống chiếc ghế ấy. Arthur đang học môn triết ở trường đại học. Hôm ấy gặp một đoạn khó trong sách, anh bèn mang đến xin
Padre
giảng giúp. Tuy Arthur không hề là học sinh của chủng viện, song đối với anh, Montanelli là cả một bộ bách khoa toàn thư.
Khi nghe giảng xong đoạn khó hiểu, Arthur nói:
- Nếu cha không còn việc gì cần đến con thì con xin phép ra về.
- Cha cũng chẳng làm việc nữa đâu. Nhưng nếu con có thời giờ thì cha muốn con ở lại với cha một chút.
- Ồ, có chứ ạ!
Arthur tựa lưng vào thân cây, và xuyên qua đám cành mộc lan mờ tối anh nhìn lên những vì sao đầu tiên mờ mờ run rẩy trong bầu trời yên tĩnh. Dưới đôi hàng mi đen nhánh, cặp mắt xanh biếc của anh trông mơ màng và bí ẩn, vỗn dĩ là di sản của bà mẹ người miền Cornwall[13]. Montanelli quay mặt đi để tránh phải nhìn đôi mắt ấy.
[13] Cornwall (tiếng Anh): Một quận ở cực Tây Nam nước Anh; dân ở đây thuộc giống người Celt, thường là mắt xanh, tóc sẫm.

Ông hỏi:
- Carino, con có vẻ mệt mỏi rồi đấy.
- Biết làm sao được, thưa cha.
Montanelli nhận ra ngay giọng uể oải chứa chất trong lời nói của Arthur.
- Con chẳng nên vội vào đại học sớm thế làm gì. Thời gian chăm sóc mẹ con ốm và những đêm không ngủ đã làm con kiệt sức. Lẽ ra cha phải bắt con nghỉ ngơi thật đầy đủ rồi mới được rời khỏi Leghorn[14].
[14] Leghorn (tiếng Anh trong nguyên bản; ta thường gọi là Lơ-go, trong
gà Lơgo
; tiếng Ý là Livorno): Một hải cảng lớn trên bờ biển phía tây nước Ý, cùng với các thành phố Pisa, Firenze (Florence)… nằm trong tỉnh Toscana (lúc này là Đại Công quốc Toscana).

- Ôi, Padre. Điều đó nào có ích gì. Sau khi mẹ con mất đi, con không tài nào ở lại ngôi nhà thảm hại ấy được. Julia làm con phát điên lên mất!
Julia là vợ người anh cả cùng cha khác mẹ và là một chiếc gai nhọn đối với Arthur.
Montanelli dịu dàng nói:
- Cha vốn cũng không hề muốn con ở lại với họ hàng thân thuộc của mình đâu. Cha biết chắc đó sẽ là điều tệ hại nhất cho con. Nhưng ý cha là con nên nhận lời mời của ông bạn bác sĩ người Anh, đến ở chơi nhà ông ấy một tháng rồi hãy về học thì có phải tốt hơn không.
- Không, Padre, con cũng chẳng muốn thế đâu. Gia đình nhà Warren[15], tuy rất tốt và thân tình, nhưng họ cũng không sao hiểu được con. Họ có vẻ thương hại con, qua nét mặt mọi người trong gia đình ấy là con đủ biết. Đến đấy họ sẽ lại dỗ dành an ủi, lại nhắc đến mẹ con. Gemma[16] thì dĩ nhiên không thế đâu. Ngay từ hồi chúng con còn nhỏ bao giờ cô ấy cũng thấy được chuyện gì là không nên nhắc tới. Còn những người khác thì cứ thế thôi. Nhưng cũng chẳng phải chỉ tại thế…
[15] The Warrens (tiếng Anh): Tức gia đình của Gemma.
[16] Gemma (tiếng Anh): Tên phụ nữ, đọc là Giêm-ma, và gọi thân mật là Jim, đều là cách gọi rút ngắn của Jennifer.

- Vậy còn tại sao nữa, con trai của cha?
https://i.imgur.com/P8Mglfq.jpg
Arthur ngắt mấy đóa hoa trên cành mao địa hoàng lả ngọn và bực bội vò nát trong tay.
Sau giây lát im lặng, anh nói tiếp:
- Con không chịu nổi cái thành phố ấy nữa rồi. Đấy là những cửa hàng mà hồi con còn tấm bé mẹ con thường đến mua đồ chơi cho con, và lại cả con đường bờ sông mà con vẫn thường dìu mẹ con đi dạo khi mẹ con chưa ốm nặng. Đi đến đâu con cũng gặp những cảnh như vậy. Mọi cô gái bán hàng trong chợ lại vẫn cứ đem những bó hoa đến mời chào, tưởng đâu bây giờ con vẫn cần mua hoa thì phải! Rồi cả khu nghĩa trang cạnh nhà thờ nữa… Không, nhất định con phải rời bỏ thành phố ấy, nhìn thấy cảnh cũ con đau lòng lắm.
Arthur nghẹn lời. Anh ngồi, tay xé vụn từng chiếc chuông nhỏ trên nhánh hoa mao địa hoàng. Phút im lặng quá kéo dài và sâu lắng khiến Arthur phải đưa mắt nhìn lên, không hiểu tại sao Padre không trả lời. Bóng chiều dần tắt dưới những cành mộc lan. Mọi vật đều trở nên u ám, mơ hồ, nhưng ánh sáng vẫn còn đủ để thấy bộ mặt trắng bệch như da người chết của Montanelli. Ông ngồi, đầu cúi gục, tay phải bíu chặt lấy mép ghế. Arthur quay mặt đi. Anh cảm thấy lạ lùng và kinh hãi, dường như đã vô tình lạc bước vào nơi đất thánh vậy.
Arthur thầm nghĩ:

Lạy Chúa tôi! Sao so với cha, ta nhỏ mọn và ích kỷ đến thế! Nếu nỗi khổ của ta không phải là nỗi khổ của cha thì cha đâu cảm thương đến như vậy
.
Giờ đây Montanelli ngẩng đầu lên nhìn xung quanh. Rồi với giọng hết sức âu yếm, ông bảo:
- Sự thể đã như vậy, thì nay cha cũng không ép con phải trở về đấy làm gì nữa. Nhưng con phải hứa với cha rằng dịp nghỉ hè tới đây con sẽ phải nghỉ ngơi cho thật đầy đủ. Cha thấy tốt nhất là con nên nghĩ ở nơi nào càng xa Leghorn càng tốt. Cha không muốn thấy sức khỏe của con bị suy sụp.
- Chủng viện đóng cửa nghỉ thì cha đi đâu, thưa Padre?
- Cũng như mọi khi, cha vẫn phải đưa học trò lên vùng núi, coi sóc cho chúng yên vị trên ấy. Thế nhưng đến khoảng giữa tháng tám cha Phó giám đốc đi nghỉ về, thì cha sẽ cố lên dãy núi Alps[17] để thay đổi không khí một chút. Hay là con đi với cha nhỉ? Cha sẽ đưa con đi dong chơi vài vùng núi sâu và con sẽ có dịp tìm hiểu các loài rêu và địa y của miền núi Alps. Nhưng chỉ sợ một mình đi với cha, con sẽ chán thôi.
[17] Alps (tiếng Anh trong nguyên bản, tiếng Pháp là Alpes): Dãy núi chủ yếu ở trung tâm châu Âu, đáng chú ý nhất là phần nằm giữa ba nước Pháp, Thụy Sĩ, Ý, có đỉnh cao nhất là Mont Blanc (4808m).

- Padre! - Arthur chắp hai tay và siết chặt lại theo một cử chỉ mà Julia gọi là
cái lối kiểu cách của người ngoại quốc
. - Con có thể từ bỏ mọi thứ trên đời này để đi với cha! Nhưng… con không dám chắc rằng…
Arthur ngừng bặt:
- Con sợ ông Burton[18] không cho phép chăng?
[18] Burton (tiếng Anh, đọc là Bớc-tơn): Họ của gia đình Arthur. Đây là chỉ người anh cả cùng cha khác mẹ với Arthur.

- Tất nhiên anh ấy sẽ không thích đâu, nhưng anh ấy khó lòng ngăn cản được. Con đã mười tám tuổi đầu, con muốn làm gì con làm chứ. Dù sao, anh ấy với con chỉ là anh em khác mẹ, con không nhất thiết phải phục tùng anh ta. Đối với mẹ con, anh ấy cũng có bao giờ đối xử tử tế đâu.
- Nhưng nếu quả là ông Burton phản đối thì cha thiết tưởng, con nên nhường nhịn ông ấy thì hơn. Tình cảnh của con trong gia đình có thể khó xử hơn nếu…
- Chẳng khó xử hơn tẹo nào đâu! - Arthur nóng nảy ngắt lời. - Họ đã ghét con thì dù con làm gì đi nữa, họ cũng vẫn ghét. Vả lại con đi với cha… là cha giải tội cho con, thì anh James[19] cứ nhất quyết phản đối sao được.
[19] James (tiếng Anh): Tên của người anh cả cùng cha khác mẹ của Arthur, tức James Burton.

- Con nên nhớ rằng ông ấy theo đạo Tin lành[20]! Cứ nên viết thư hỏi ông ấy thì hơn. Ta cứ xem ông ấy trả lời ra sao đã. Nhưng không thể nóng vội được đâu, con ạ! Dù người yêu ta hoặc ghét ta, cách xử sự của ta cũng can hệ lắm.
[20] Protestant (tiếng Anh): Thực nghĩa là
phe (người) phản đối
, tức dòng họ đạo ta gọi là đạo Tin lành, tuy cũng là đạo Kitô (Thiên Chúa giáo), nhưng đã tách riêng so với Công giáo do Giáo hoàng ở Vatican đứng đầu. Ở đây ý
phản đối
hàm hai nghĩa.

Lời quở trách ấy được thốt ra một cách nhẹ nhàng đến nỗi nghe xong Arthur chỉ hơi đỏ mặt. Anh thở dài đáp:
- Vâng, con biết. Nhưng làm được như vậy thật là khó…
- Cha rất tiếc là chiều thứ ba vừa qua con không đến với cha được. - Montanelli đột nhiên lảng sang chuyện khác. - Cha định để con được biết mặt Giám mục phận Arezzo[21], ngài đã diện diện tại đây.
[21] Arezzo (tiếng Ý, đọc là A-rét-xô): Một thị trấn trong tỉnh (vùng) Tuscany (Toscana).

- Con đã trót hứa với một bạn học là sẽ đến họp ở nhà trọ của cậu ta, chắc lúc ấy mọi người đều đang đợi con…
- Họp gì vậy?
Arthur dường như bối rối vì câu hỏi đó.
- Cũng… cũng không… không phải là cuộc… họp định kỳ. – Arthur hơi lắp bắp do lúng túng. – Một sinh viên ở Genoa[22] đến diễn… diễn thuyết cho chúng con nghe, gọi là cuộc nói… nói chuyện ấy mà.
[22] Genoa (tiếng Anh trong nguyên bản, tiếng Ý là Genova): Một thành phố cảng lớn ở Tây Bắc Ý, trên bờ Địa Trung Hải.

- Nói chuyện về vấn đề gì?
Arthur do dự:
- Padre, cha sẽ không hỏi con tên cậu ấy chứ ạ? Vì con đã hứa là…
- Cha sẽ chẳng hỏi gì con cả đâu, và nếu con đã hứa phải giữ bí mật thì dĩ nhiên đừng nên nói ra với cha. Nhưng cha thiết tưởng đến lúc này hầu như con có thể tin cậy ở cha chứ.
- Tất nhiên con tin, thưa Padre. Cậu ấy nói về… chúng con và bổn phận chúng con trước nhân dân, và trước… bản thân mình. Và nói về vấn đề… ta phải làm gì để… cứu giúp…
- Cứu giúp ai?
- Contadini
[23] và…
[23] Contadini (tiếng Ý trong nguyên bản): Thực nghĩa là
những người nông dân
, nhưng nói chung là
nhân dân
.

- Và?
- Nước Ý.
Một hồi im lặng kéo dài.
Rồi Montanelli quay lại phía Arthur và hết sức nghiêm trọng hỏi:
- Arthur, con nói cho cha hay. Con nghĩ đến điều đó từ bao giờ?
- Từ… mùa đông vừa qua.
- Trước khi mẹ con mất ư? Và mẹ con có biết không?
- Kh… không. Lúc đó con… con chưa để tâm đến.
- Vậy bây giờ con…để tâm đến ư?
Arthur ngắt thêm một nắm chuông nhỏ từ nhánh hoa mao địa hoàng. Mắt nhìn xuống đất, anh bắt đầu kể:
- Padre, sự việc xảy ra đầu đuôi thế này: mùa thu năm ngoái, khi chuẩn bị thi vào đại học, con có làm quen được với khá nhiều bạn sinh viên chắc cha còn nhớ? Vâng, vậy là trong bọn họ có một vài người nói với con về… tất cả những chuyện trên, và cho mượn cả sách nữa. Nhưng lúc bấy giờ con chưa để tâm gì nhiều. Con chỉ cốt mau mau chóng chóng về trông mẹ. Cha thấy đấy, lúc ấy tình cảnh của mẹ con quả là thân cô thế cô giữa cái bầy người ấy và trong cái nhà như hầm ngục tối ấy. Chỉ một miệng lưỡi của Julia cũng đủ giết chết mẹ con rồi. Kế đến mùa đông khi mẹ con bắt đầu ốm nặng thì con chẳng còn nhớ gì đến bạn bè và những cuốn sách họ đưa cho con. Và rồi, chắc cha thừa biết là con cũng chẳng hề bước chân tới Pisa nữa. Lúc ấy nếu con nghĩ tới những chuyện trên thì con đã kể cho mẹ nghe rồi. Nhưng quả thực trong đầu con không còn nhớ được gì nữa cả. Sau, con biết là mẹ con sắp chết… Chắc cha cũng biết là con không rời mẹ con cho tới phút chót, lúc mẹ con qua đời. Con luôn ngồi thâu đêm bên giường bệnh. Tới sáng, Gemma Warren đến thay con mới được đi ngủ. Vâng, chính là trong những đêm trường ấy con mới bắt đầu suy nghĩ tới những cuốn sách và những điều đã nghe được từ các bạn học và… tự hỏi mình rằng không hiểu họ nói có đúng không… và rằng không biết đối với tất cả những chuyện ấy Đức Chúa của chúng ta sẽ phán bảo thế nào.
- Con có cầu xin Ngài không? - Giọng nói của Montanelli có phần run rẩy.
- Padre, con vẫn hằng cầu xin Ngài. Đôi khi con còn đã nguyện cầu Ngài bảo con phải làm gì, hoặc cho con được chết theo mẹ. Nhưng con không thấy Ngài phán bảo gì cả.
- Arthur, vậy mà con chẳng nói với cha một lời nào! Còn cha thì cha cứ trông mong là con tin cậy ở cha!
- Padre, cha biết rõ là con tin cậy cha mà! Nhưng có những điều mà con không thể thổ lộ với ai được. Con… con cho rằng trong chuyện này, hình như bất kỳ ai… kể cả cha và cả mẹ con, đều không thể nào giúp đỡ con được, mà con phải được nghe lời phán truyền trực tiếp của Chúa cho chính con. Vì rằng, như cha thấy đấy, đây là cho tất cả cuộc đời và tất cả linh hồn con.
Montanelli quay mặt đi và trân trân nhìn vào bóng tối mịt mùng của rặng mộc lan. Hoàng hôn quá âm u làm cho vóc dáng ông trở thành một hình bóng mịt mù, hệt như một bóng ma tối tăm giữa những cành lá đen ngòm.
Ông chậm rãi hỏi:
- Rồi sau thế nào?
- Rồi sau… mẹ con chết. Chắc cha cũng biết là ba đêm cuối cùng con không hề xa rời mẹ con…
Arthur nghẹn lời và nín lặng giây lát, nhưng Montanelli vẫn ngồi im phăng phắc.
- Suốt hai ngày trước hôm chôn cất mẹ con, con không nghĩ được tí gì cả. - Arthur chùng giọng xuống nói tiếp. - Và rồi, sau khi an táng xong, con ốm. Chắc cha còn nhớ là con không đến xưng tội được.
- Phải, cha còn nhớ.
- Thế rồi một đêm nọ con trở dậy và vào buồng mẹ con. Thật là trống trải, chỉ còn một tượng thánh giá[24] rất to trong cửa tò vò. Con chợt nghĩ có lẽ đêm nay Chúa sẽ cứu giúp con. Con quỳ xuống và đợi… đợi thâu đêm. Sáng ra khi hồi tỉnh lại thì… Không! Padre! Quả là vô ích thôi, con không sao cắt nghĩa được. Những điều đã thấy, con không thể kể cho cha nghe được… vì chính con vị tất con đã hiểu mình ra sao. Nhưng con biết rằng, con đã được Chúa phúc đáp, và rằng con không dám làm trái ý Chúa.
[24] Crucifix (tiếng Anh): Giá chữ thập trên có Chúa Giêsu bị đóng đinh câu rút, từ ngữ công giáo đều gọi chung là
tượng
(dù là tượng đắp hay tranh ảnh).

Trong giây lát họ ngồi lặng ngắt trong tăm tối. Rồi Montanelli quay lại, đặt tay lên vai Arthur. Ông bảo:
- Con trai của cha! Cha không được phép của Chúa để nói rằng Ngài đã không phán truyền cho linh hồn con. Nhưng con phải nhớ rõ tâm trạng con lúc ấy thế nào, và đừng lầm lẫn những ảo giác do tình trạng đau thương và ốm yếu của mình với lời kêu gọi cao cả của Ngài. Nếu quả là Chúa đã phán truyền thánh ý của Ngài cho con vào hôm bóng đen của sự chết đến nhà con, thì con hãy cứ nghĩ kỹ để khỏi diễn giải sai lời Ngài. Vậy, cái điều con đã nhập tâm cho hành động của mình là điều gì?
Arthur bèn đứng dậy trả lời một cách từ tốn như khi học kinh bổn[25] vậy:
- Hiến dâng đời mình cho nước Ý, giải phóng nước Ý khỏi cảnh nô lệ lầm than, đánh đuổi người Áo để lập nên một nước cộng hòa tự do mà không kẻ nào ngự trị được, ngoài Đức Kitô[26].
[25] Kinh bổn (A catechism): Sách giáo lý của Hội thánh Công giáo, thường gồm những câu vấn đáp rất tỉ mỉ (bản tiếng Pháp gồm tới 2865 đoạn); coi như một hình thức học tập giáo lý bắt buộc, người học phải thuộc lòng.
[26] Tức Christ (trước đây gọi là Cơ đốc theo chữ Hán), cũng gọi là Chúa Giêsu (Jesus) tùy theo trường hợp.

- Arthur, hãy nghĩ lại một chút những lời con nói! Con đâu phải là người Ý!
- Điều đó không can hệ gì. Dù sao con vẫn là con. Con đã được thị kiến[27] sự kiện đó, và đời con đã thuộc về sự kiện ấy.
[27] Thị kiến: Từ Công giáo, có nghĩa là chính mình đã nhìn thấy được thần thánh hoặc những sự kiện linh thiêng gì đó.

Lại một hồi im lặng.
- Con vừa nhắc đến lời Đức Kitô đã dạy rằng… - Montanelli chậm rãi mở lời.
Nhưng Arthur đã cắt ngang:
- Đức Kitô đã dạy rằng:
Kẻ nào vì ta mà mất sự sống, kẻ ấy vẫn sẽ tìm được sự sống
.
Montanelli tỳ khuỷu tay vào cành mộc lan, và đưa tay lên che mắt. Mãi sau, ông bảo:
- Con trai của cha, ngồi xuống một lát đã.
Arthur ngồi xuống, và Montanelli chắp cả hai tay mà siết chặt lấy đôi tay anh. Ông nói:
- Tối nay cha chưa có thể luận bàn với con được. Sự việc xảy tới thật quá đột ngột… cha chưa kịp suy nghĩ… cha cần có thời giờ để suy nghĩ kỹ. Sau này chúng ta sẽ nói chuyện với nhau rành mạch hơn. Nhưng lúc này cha chỉ xin con ghi nhớ một điều là: nếu vì việc này mà con phải khốn đốn, nếu con… chết đi, con sẽ làm tan nát trái tim cha đấy.
- Padre…
- Không, hãy để cha nói cho cạn lời. Có lần cha đã nói với con là ngoài con ra, trên thế gian này cha chẳng còn có ai nữa cả. Cha cho rằng con chưa hiểu hết được điều cha nói. Điều đó quả là khó hiểu, khi ta còn quá trẻ. Ví thử vào tuổi con thì cha cũng không hiểu nổi. Arthur, cha coi con như… như con đẻ của cha. Hiểu không con? Con là ánh sáng trong mắt cha, là ước vọng của lòng cha! Cha sẵn sàng chết để giữ cho con khỏi lạc bước và hủy hoại cuộc đời. Nhưng cha không làm gì được cả. Cha không đòi con phải hứa hẹn gì với cha, mà cha chỉ xin con hãy nhớ lấy lời cha hôm nay và hãy thận trọng. Trước khi làm một việc gì hệ trọng, con hãy suy nghĩ cho kỹ, nếu không là vì mẹ con nơi thiên đàng, thì hãy vì cha.
- Con sẽ xin suy nghĩ kỹ…còn Padre… xin cha hãy cầu nguyện cho con và cho nước Ý.
Anh lặng lẽ quỳ xuống, và Montanelli cũng lặng lẽ đặt bàn tay lên mái đầu anh cúi gục. Một lát sau, anh đứng dậy, hôn bàn tay ấy rồi êm ái bước đi trên thảm cỏ đầm sương. Montanelli một mình ngồi dưới gốc mộc lan, chằm chằm nhìn mãi vào bóng tối trước mặt.
Ông nghĩ:

Đây là Chúa đã bắt ta phải chịu một sự trừng phạt như sự trừng phạt đã giáng xuống đầu vua David[28]. Ta đã xúc phạm nơi thánh đường của Ngài và đã làm nhơ Mình Thánh bằng đôi tay ô uế… Chúa đã rất nhẫn nại với ta, nhưng nay đã đến lúc ta phải chịu sự trừng phạt.
Ngươi đã làm điều đó thầm vụng, còn ta sẽ làm sự này trước toàn dân và trước mặt trời: vì thế, đứa con sinh ra cho ngươi nhất định sẽ chết
[29].
[28] David (tiếng Anh): Một nhân vật trong Kinh Thánh; là vị vua oai hùng của nước Israel xưa, nhưng đã bị Chúa Trời trừng phạt vì đã mưu mô điều một trong những tướng lĩnh của mình đi chết trận để rồi chiếm lấy vợ người đó. Đứa con đầu tiên sinh ra do cuộc tình tội lỗi này đã bị chết yểu.
[29] Một đoạn trong Kinh Thánh: Lời Chúa Trời quở phạt vua David.

https://i.imgur.com/TcvCY1J.jpg