III - Chương 4

Số từ: 3639
Thể Loại: Tiểu Thuyết Hư Cấu
Người dịch: Nguyễn thị Bạch Tuyết
NXB Văn Học

Cha phải hứa với con một điều,
Monica nói vào một ngày đầu tháng Ba năm 1969 trong lúc thắt cà vạt cho cha để ông đi dự một cuộc gặp gỡ quan trọng tột bậc.
Chú bảo cha cháu đi, chú George. Cha cháu nhất định không được quy lụy người ta. Cha, cha đừng xin xỏ gì.


Cha chỉ định trình bày trường hợp của mình một cách bình tĩnh và tôn trọng quyết định của ông ấy.


Ý con là,
cô cảnh cáo,
cha đừng có biến mình thành trò cười cho thiên hạ.


Monica!
tôi phản đối, vì Sir Charles đã quá lo sợ những gì ông phải làm hôm nay rồi, và lời công kích bất công của Monica sẽ làm ông căng thẳng hơn.

Cháu không muốn một người nhà Braham phải khom lưng uốn gối,
cô ngắt lời.
Và chắc chắn không ở Vwarda.


Cha sẽ không khom lưng uốn gối đâu,
Sir Charles hứa. Lúc này, ông đã mặc bộ quần áo sẫm màu đẹp nhất của mình, với dải huy chương cài vào lỗ khuyết ve áo. Huy chương này được nhà vua ban tặng vì những cống hiến xứng đáng trong chiến tranh, nhưng bất chấp trang sức lộng lẫy đó, trông ông cũng chỉ tạm coi được, vì ở Vwarda tháng Ba là mùa hè nên mặt ông ướt đẫm mồ hôi. Quần áo của ông hoàn toàn không vừa người và cũng không sao vừa được vì thân hình to béo quá khó có thể tìm được quần áo phù hợp, làm cho bất kỳ chiếc áo vét nào trông cũng có vẻ quá chật. Hơn nữa, mông ông còn lắc qua lắc lại mỗi khi cất bước. Nhưng điểm khó coi nhất là nửa dưới khuôn mặt, lúc này đang co giật vì lo lắng.
Trông tôi có được không?
ông hỏi chúng tôi vẻ hy vọng.

Trông cha khó coi một cách hoàn hảo,
Monica đáp, và rồi, trước sự ngạc nhiên của chúng tôi, cô đội một trong những chiếc mũ mùa hè của mẹ lên mái đầu đen nhánh.

Con định đi đâu?
Sir Charles hỏi với giọng nóng nảy, vốn trong lòng đã biết trước câu trả lời.

Đi với cha,
cô đáp.
Con sẽ không để cha tự biến mình thành một kẻ ngớ ngẩn.

Tôi đang nghĩ mình không mong muốn gì hơn là phát cho cô vài cái thật đau vào mông thì cô quay lại bảo tôi:
Chú không phải nói dối hộ cha cháu. Cứ phát biểu sự thật, chỉ có thế thôi.


Cháu không được chỉ huy chuyện này,
tôi nói.

Ôi dào, nhưng cháu sẽ chỉ huy! Cháu là người cuối cùng của dòng họ Braham ở Vwarda và cháu sẽ bảo vệ thanh danh của Thượng nghị sĩ Carrington.
Cô chỉ bức tượng ông nội mà nói tiếp:
Ông nội sẽ biết cách xử lý ra sao trong trường hợp này.

Chiếc Rolls-Royce được đưa đến cổng vườn và ba chúng tôi ủ rũ tiến về phía xe: Sir Charles đầm đìa mồ hôi chạy như một cô bé con; Monica sải chân bước phăng phăng, gánh nặng của một dòng họ nổi tiếng đè trên đôi vai; và tôi ráng theo, một chuyên gia dàn xếp rắc rối sáu mươi mốt tuổi từ Geneva đến bằng con đường Indiana và trường đại học Virginia. Xe chúng tôi chạy dọc những con đường thủ đô đẹp đẽ trong khu dân cư, vượt qua khu thương mại với ba khách sạn chọc trời, rồi ra đến rìa thành phố nơi tọa lạc phủ tổng thống, một công trình xây dựng uy nghi kiểu Victoria suốt một thời gian dài là nhà ở của những người con thứ các gia đình quý tộc Anh, vốn được đưa tới đây dại diện cho đức vua. Tại lối ra vào, nơi có một thời binh sĩ Scotland mặc váy kẻ ô đứng canh, hai người lính da đen nhanh nhẹn giơ tay chào và ra hiệu cho chúng tôi đi tiếp. Cạnh cánh cửa uy nghiêm, nơi biết bao thế hệ người Anh đã đi qua ký tên vào sổ, chứng minh rằng họ tự coi mình thuộc phần đáng trọng của đế quốc Anh, một thanh niên da đen tốt nghiệp trường Cambridge chào đón chúng tôi và lịch sự nói,
Tổng thống M’Bele đang chờ các vị,
nhưng khi chúng tôi tới Phòng Tiếp kiến lộng lẫy phô trương, nơi có thời thương gia châu Âu và dân da đen bản xứ phải co rúm lại trước sự hùng mạnh của cường quốc Anh, tổng thống vẫn chưa ra và chúng tôi phải đứng tụm thành một nhóm nhỏ khốn khổ chờ ông ta trong khi các tiểu thiên sứ bằng vữa trên vòm trần cao mỉm cười chế nhạo nỗi lo lắng của chúng tôi.
Cuối cùng một trong những cánh cửa mạ vàng bật mở và một người đàn ông da đen nhỏ thó khoảng gần năm mươi tuổi vội vã bước vào phòng, chìa tay ra đón Sir Charles, nói tiếng Anh giọng Oxford:
Ông bạn lâu năm nhất kiêm cố vấn của tôi, xin chào, xin chào.
Ông ta hôn tay Monica và nói:
Cô còn xinh đẹp hơn nhiều so với lời bà nhà tôi tả. Bà ấy đã gặp cô ở sân quần vợt.
Rồi ông ta khoác tay tôi, dẫn chúng tôi đến một góc kín đáo hơn trong căn phòng rộng lớn.
Ông Fairbanks, chúng tôi rất hài lòng vì cấp trên của ông thấy việc gia hạn nợ là hợp lý.


Họ làm như vậy vì muốn duy trì kết giao với một quốc gia phồn thịnh.


Chúng tôi sẽ làm cho nó được như vậy.

Nhìn bề ngoài, tổng thống M’Bele không có nét gì nổi bật; ông ta có thể là một mục sư làng ở Virginia hoặc chủ một cửa hàng quần áo nhỏ ở khu Soho. Ông ta sẽ rất phù hợp với bất kỳ thành phố lớn nào trên đất Mỹ trong vai trò giáo viên da đen tại một trường cao đẳng cộng đồng hoặc phóng viên chính trị cho tờ báo của người da màu. Trong chính phủ Anh ngày nay phải có tới hơn hai nghìn người da trắng trông nhang nhác và đảm nhận vai trò giống ông ta, cứ chê ỏng chê eo những chức vụ mà cấp trên có trình độ học vấn cao hơn phân công, tuy nhiên ở châu Phi, nhờ tấm bằng đại học Oxford, ông M’Bele lại là một của quý và khi người Anh rút đi, ông đã hoàn thành nhiệm vụ họ giao phó xuất sắc hơn bất kỳ ai khác họ có thể tìm được, và còn xuất sắc hơn rất nhiều bất kỳ người da trắng nào. Như hầu hết các nhà lãnh đạo mới ở châu Phi, ông đã được đào tạo về luật, nhưng vì cả hai trường Oxford và Sorbonne đều đảm bảo một cách hiểu rất sâu rộng về luật, nên ít nhất các luật sư da đen cũng đủ khả năng điều hành chính phủ giỏi như bất kỳ nhóm nào khác, và hơn hẳn phe quân nhân, vốn là những kẻ đang bắt đầu bắn bỏ họ, lần lượt từng người một.
Ngồi xuống bên một chiếc bàn rộng, ông xòe úp tay xuống, nghiêng người về phía trước nói:
Tôi cho là ông đã biết nội dung cuộc gặp hôm nay?
Ông dừng lại, và khi Sir Charles gật đầu, tổng thống nói tiếp,
Tôi e, ông bạn thân mến ạ, rằng quyết định này không thể thay đổi được nữa. Đã có nổi loạn, ông biết đấy. Bọn thanh niên bốc đồng cứ khăng khăng người của chúng tôi có thể đảm nhận được công việc của ông.

Nghe thấy câu này, Monica liếc nhìn cha nghiêm khắc, ra ý nhắc nhở cô mong ông duy trì thái độ đàng hoàng. Sir Charles mở đầu khá đĩnh đạc.
Thưa Ngài,
ông nhẹ nhàng nói,
tôi không phải người không thể thiếu. Điều này đã rõ ràng từ khi độc lập, phải không? Tất cả chúng ta đều biết rõ điều này, phải không, Monica?
Ông cầu khẩn con gái xác nhận, nhưng cô nhìn chằm chằm về phía trước, tin rằng cuộc nói chuyện này hẳn kết thúc thảm hại. Cô sẽ không làm gì để đẩy giây phút đó tới sớm hơn.

Nhưng còn trách nhiệm công việc, thưa Ngài! Đó là một vấn đề khá là khác biệt, không phải sao? Thư tá la, trách nhiệm công việc là vấn đề cốt yếu đối với sự thịnh vượng của quốc gia này...
Ông trình bày một bài diễn văn dài dòng rắc rối, lặp đi lặp lại nhiều đến nỗi tôi phải lấy làm lạ về đức kiên nhẫn của tổng thống. Hai lần ngài M’Bele liếc nhìn Monica cầu khẩn, như thể tranh thủ sự giúp đỡ để làm cha cô im đi, nhưng cô làm ngơ. Rất lâu sau, Sir Charles mới kết thúc phần trình bày của mình với một lời biện hộ.
Vì vậy, thưa Ngài, tôi đâu phải đang yêu cầu mình được đối xử ưu ái, phải không?
Lần này đây không phải câu hỏi tu từ nhưng ngài M’Bele lại coi nó như vậy, và Sir Charles kết thúc một cách không thuyết phục bằng ý kiến lẽ ra phải là điểm chính trong lập luận của ông:
Thưa Ngài, năm năm nữa Thomas Watallah có thể có khả năng hoàn thành nhiệm vụ của tôi thậm chí là bốn năm nhưng chắc chắn không phải bây giờ.

Lúc này thì tổng thống phải lên tiếng, và bằng ngữ điệu đường mật của một dân tộc đầy chất thơ, lại thêm những trọng âm hay nhất mà nước Anh cống hiến được, ông ta nhắc món nợ ân tình mình chịu Sir Charles, và tôi cho rằng ông ta làm vậy để Sir Charles khỏi kể lể dài dòng,
Ông bạn thân mến nhất và lâu năm nhất của tôi, trong tất cả những người da trắng ông hẳn phải là người biết rõ tôi mang ơn ông sâu nặng đến thế nào. Sir Charles, tôi nhớ lại thời mình chỉ là một đứa trẻ mới ra khỏi rừng rậm, tôi đã đến thủ đô này để rồi nhận ra nó bị người da trắng chiếm đóng, phần lớn đều có thái độ thù địch, và chính ông cùng phu nhân Emily kính mến đã dạy dỗ tôi, cho tôi hiểu trường đại học Anh là như thế nào, thuyết phục tôi rằng thậm chí tôi có đủ khả năng học ở Oxford. Ông đã cho em trai tôi một công việc trong gia đình ông và giữ chú ấy ở đó mười tám năm nay. Chú ấy nói với tôi ông đã là nguồn cảm hứng như thế nào. Có lẽ cô gái này cũng biết rõ. Khi ông ở trong rừng, em trai tôi đã là người cha đối với cô ấy. Sir Charles, nếu sáng nay ông tới đây để nhắc tôi rằng tôi có được cương vị hiện nay là nhờ ông, tôi sẽ là người đầu tiên công nhận món nợ này. Cầu Chúa cho mọi mối quan hệ giữa người da trắng và da đen đều tốt đẹp như vậy.

Tôi mất hết tinh thần khi thấy Sir Charles thấm một giọt lệ ứa ra khỏi mắt trái và gạt vô ích giọt thứ hai đang rơi xuống má phải, cằm ông bắt đầu rung, và tôi nghĩ: Mọi việc sắp hỏng bét.
Hy vọng tránh được điều tôi đang e ngại, tổng thống lập luận,
Nhưng các sức mạnh lịch sử ở Congo châu Phi không thể bị ngăn chặn. Sir Charles, ông phải biết rõ hơn tôi rằng tại thành phố tôi bị bao vây tứ phía bởi giới trí thức cấp tiến cứ khăng khăng cho rằng các chức vụ trọng yếu phải được giao cho người da đen. Trong rừng thì tôi lại phải hứng chịu sự đe dọa của các thành viên bộ lạc muốn người của mình phải được nắm giữ những vị trí quan trọng. Vì lợi ích của nhân loại, các thẩm phán da trắng phải được giữ lại thêm mười năm nữa. Vì lợi ích của an ninh quốc gia, hai vị tướng người Ailen vẫn phải được nắm quyền. Thế thì còn lại gì? Những công việc như của ông phải được nhanh chóng chuyển giao cho người da đen nắm giữ... để ngăn chặn một cuộc cách mạng. Chỉ đơn giản như vậy thôi, Sir Charles.
Ông ta cúi đầu, ép hai tay xuống bàn mạnh hơn, và thì thầm:
Chỉ đơn giản như vậy thôi, ông bạn lâu năm ạ.

Không để im lặng kéo dài đến một giây, Sir Charles chộp ngay lấy lập luận của tổng thống và chuyển nó sang hướng có lợi cho mình,
Đó chính là điều tôi muốn nói, thưa ngài. Tôi cũng sợ cách mạng chứ! Nếu các biện pháp kinh tế mà tôi đã khởi đầu không được thực hiện...


Cha,
cái từ gay gắt và đầy uy lực ấy, phát ra từ miệng một cô gái, vang vọng khắp Phòng Tiếp kiến và đưa cuộc nói chuyện trở lại nguyên tắc cơ bản.

Tôi đã hứa với cháu Monica sẽ tự kiềm chế, thưa ngài, và tôi sẽ làm vậy. Nhưng chân thành mà nói, Vwarda là nhà của tôi. Trong hai mươi mốt năm, nó đã là toàn bộ cuộc sống của tôi.
Cằm co giật vẻ lo lắng, ông cười bối rối và thốt ra một câu nói đùa nhẹ nhàng mà ông thích thú,
Hai mươi mốt năm! Tôi đã đạt được sự trưởng thành ở đây rồi. Tôi đã đủ tuổi để đi bỏ phiếu.

Tổng thống mỉm cười, còn Monica thì trông như thể sẵn sàng nhảy ra ngoài cửa sổ. Cô đang định thúc cha lần nữa thì ông đã tiếp tục lập luận của mình,
Như vậy đây là nhà của tôi. Nó cũng là đất nước tôi. Tôi có thể làm gì nếu đột nhiên có người bảo tôi, ‘Công việc của ông đã kết thúc rồi’? Tôi không phải một ông già. Chính vì nghĩ đến điều đó,
Sir Charles và thêm nữa,
tôi có thể nói một cách thẳng thắn là cũng vì quá trình phục vụ lâu năm và tận tụy của ông cho Vwarda, không quên tính đến cha ông, người đã đặt nền móng cho đất nước này thông qua những lý lẽ ông ấy đã đưa ra tại hội nghị Versailles...

Tổng thống nhận ra mình bị mắc kẹt trong một câu bao hàm quá nhiều ý, vì vậy ông ta vung tay lên và cười giễu chính mình:
Tôi nói cứ như luật sư vậy,
ông ta nhận xét,
còn tôi thì nghĩ Vwarda thật may mắn biết bao khi có một vị lãnh đạo biết suy xét như vậy trong những năm nguy nan này. Sir Charles, điều tôi muốn nói với ông là chính phủ đã dự định cho ông được hưởng một khoản lương hưu cao gấp rưỡi từ bây giờ cho đến cuối đời. Ông sẽ không phải thiếu thốn đâu, Sir Charles.


Thưa ngài, tôi không lo lắng về vấn đề tiền bạc. Mà là Vwarda. Là quốc gia này. Các ngài cần tôi.
Giọng ông run run, và khi đã tự chủ lại, ông hỏi:
Tôi sẽ làm gì khi đã nghỉ hưu ở Anh?

Tổng thống M’Bele bắt đầu sốt ruột. Lường trước được ngài Braham sẽ không vui khi bị sa thải, ông đã đích thân đề nghị khoản lương hưu gấp rưỡi, thế mà bây giờ nó lại bị gạt đi coi là không thích đáng thì thật khó chịu.
Chúng tôi phải nắm giữ vị trí của ông,
tổng thống cương quyết nói.
Trưa nay tôi sẽ tuyên bố Thomas Watallah đảm đương trách nhiệm thay ông.
Ông ta đứng dậy ra ý cuộc nói chuyện đã kết thúc, nhưng Sir Charles vẫn chưa đưa ra hết lý lẽ, những lập luận ông tin chắc sẽ tác động đến bất cứ ai biết suy nghĩ.

Thưa ngài! Chỉ một lát thôi! Ngài đã cân nhắc vấn đề đổi bông với Ai Cập chưa? Thomas Watallah tuyệt đối không thể... Còn các hợp đồng cho thuê mũi khoan lưu huỳnh... Còn công trình xây đập đó nữa...


Cha!
Monica kêu lên với vẻ ghê tởm tàn nhẫn.
Cha im đi và hãy cho người ta thấy cha là một người đàn ông.

Đang bước đến cửa ra vào, tổng thống M’Bele bèn quay lại, đôi mắt đen long lên khi ông ta nói, một cách nghiêm khắc:
Cô nên thấy xấu hổ về thái độ của mình. Ông ấy là cha cô.


Tôi thấy xấu hổ về cha tôi thì có.
Cô gắt

Đưa ông ấy về Anh đi. Và hãy đảm bảo là cả cô cũng về nữa. Cả hai cha con đã hết thời ở Vwarda rồi.
Ông ta sải bước về phía cửa, nhưng chưa kịp ra ngoài thì Sir Charles đã đề nghị một cách đáng thương:
Chẳng lẽ tôi không thể ở lại... Tôi có thể phụ cho Thomas Watallah và giúp anh ta về... Có nhiều việc tôi làm được...


Như vậy thì không đàng hoàng,
ông M’Bele nói, và với vẻ nghiêm trang bẩm sinh của một người đã nhích từng bước một từ rừng rậm đến trường Oxford, ông rời khỏi phòng.

Cha điên nặng rồi!
Monica thét lên, túm lấy tay cha.
Ra khỏi đây thôi.


Chúng ta sẽ đi đâu?
Sir Charles hỏi con gái, vẻ bối rối đến tội nghiệp, mồ hôi ướt đẫm cổ áo sơ mi.

Đi đày,
Monica nói nhỏ trong lúc dẫn ông rời khỏi Phòng Tiếp kiến. Hồi đó, dù mới mười bảy tuổi nhưng cô đã có vẻ già dặn lạ thường, như thể trong số bốn người tham gia cuộc gặp mặt chỉ mình cô hiểu được những gì vừa diễn ra. Một trật tự cũ đã mất đi, những thế lực mới với những bộ mặt mới đang xâm nhập sân khấu, và có kẻ vào thì cũng phải có người ra, đó là việc thích hợp. Điều làm cô thấy bị xúc phạm là cha cô đã diễn vai của mình kém cỏi đến vậy.
Trong lúc chúng tôi rời Phủ Tổng thống và đi tới chỗ chiếc Rolls- Royce, Monica không nói một lời, nhưng tôi có thể thấy cô đang lạnh lùng đánh giá cha cô với sự thiếu hiểu biết của tuổi trẻ. Sau đó, khi đã về nhà, cô trao đổi với tôi về giờ phút ấy,
Chú có nhớ chuyện gì đã xảy ra khi tổng thống để mặc chúng ta mà đi ra không? Chúng ta bị bỏ lại đứng giữa cái Phòng Tiếp kiến lố bịch ấy và cháu đã nhìn lên cái trần nhà nực cười với các tiểu thiên sứ thạch cao ấy, rồi khi cháu quay lại nhìn cha cháu, sao ông giống một trong những tiểu thiên sứ ấy đến thế - một đứa bé trần truồng không có lòng tự trọng. Cháu có thể khóc òa lên được.
Khi tôi hỏi Sir Charles đã làm gì khiến cô coi thường như vậy, cô đáp:
Ông ấy đã ủng hộ kẻ thua cuộc... đế chế... uy quyền cửa Nữ hoàng... nước Anh trông chờ mỗi người... tất cả những lời lòe bịp bất hủ ấy. Và khi tất cả nổ tung trước mũi cha cháu... Chú biết không, nói thật lòng thì cháu không chê trách cha vì đã tức giận khi phải từ bỏ vị trí của mình cho Thomas Watallah. Chú đã bao giờ làm việc với Thomas chưa? Một thằng cha đại ngu, đúng thế đấy.
Cô lắc đầu chán ngán khi nhớ đến gã đàn ông đó,
một thằng ngốc hiểm độc, gần như vô học, động việc gì là hỏng việc đó rồi lại lấp liếm đi; châu Phi sẽ không được đám thanh niên da đen ngông nghênh thay thế cho người Anh, Pháp và Bỉ đó phục vụ cho ra hồn.


Chắc hẳn người cha tội nghiệp của cháu chán nản lắm,
cô ngẫm nghĩ trong lúc chúng tôi uống bia.
Anh cố tự thuyết phục mình là anh đang làm việc nhân đạo... thực sự không thể thiếu... cả vùng lưu vực sông Congo sẽ rơi vào tình trạng hỗn loạn nếu tôi ra đi. Rồi khi người ta tống cổ anh, giao công việc của anh cho một thằng hề nào đó như Thomas Watallah, thì rồi mọi thứ vẫn tiến triển tốt như thời gian anh phụ trách.

Cô lắc đầu nhớ lại những chuyện không hay của buổi tiếp kiến:
Điều khiến cháu thực sự không thể chịu đựng nổi là sự thiếu tự trọng của cha cháu. Đó chính là điều giày vò cháu - một người đàn ông phí hoài đời mình vì những thứ phù phiếm và cuối cùng khóc toáng lên, ‘Tôi đã bị lừa.’ Cứ tin cháu đi, có chết cháu cũng sẽ không kêu ca đâu.


Có phải cháu đang thú nhận cháu đã từng lựa chọn sai lầm không?


Tất cả chúng ta đều thế. Vấn đề là ở chỗ phải chấp nhận hậu quả khi nó đến lúc xuất hiện. Cháu không kính trọng thế hệ chú, chú George ạ, vì cuối cùng ai cũng nhát gan đến nỗi bỏ cuộc hết.

Tôi đoán Monica định phản ứng kiểu khác.