Phần 11 - Chương 24: Thái Thượng Cảm Ứng Thiên và những câu chuyện

Số từ: 425
Thái Thượng Cảm Ứng Thiên Hội Biên
Việt dịch: Cư Sĩ Vô Tri
THƯỞNG CẬP PHI NGHĨA, HÌNH CẬP VÔ CÔ.
Khen thưởng kẻ phi nghĩa. Trừng phạt kẻ vô tội.
1. Mục đích của sự tưởng thưởng là để khuyến khích người có công, để người khác noi theo mà làm. Hình phạt là trị người có lỗi, mong kẻ khác lấy đó làm gương mà nên theo.
Người đáng thưởng mà không được thưởng, người không đáng thưởng mà lại được thưởng là Thưởng cập phi nghĩa, như thế làm cho người quân tử thất ý, kẻ tiểu nhân đắc chí. Đó là mầm mống của cái loạn, chẳng mê hoặc lắm sao!
2. Thời Chiến Quốc, vua Huệ Vương nước Ngụy hỏi vị Đại Thần là Thập Bì rằng:
Khanh nghe người ta phê bình Trẫm như thế nào?
Thập Bì tâu rằng:
Mọi người đều nói rằng bệ hạ là người nhân từ và hay gia ơn cho người. Nghe Thập Bì tâu như thế, Ngụy Huệ Vương lấy làm mừng và nói:
Như thế thì công đức của quả nhân sẽ lớn vậy.
Thập Bì đáp:
Không phải thế đâu, hạ thần e rằng công đức của bệ hạ sẽ làm cho nước bị mất.
Ngụy Huệ Vương ngạc nhiên hỏi:
Lòng nhân từ và gia ơn cho người đều là việc thiện, làm việc thiện mà phải mất nước như thế là nghĩa lý gì?
Thập Bì thưa:
Tuy có lòng nhân từ nhưng kết quả của lòng từ không mang đến việc thiện mà đưa đến việc ác thì là hại. Bệ hạ không xét lý, người có tội cũng không trừng phạt thì sau này sẽ loạn. Gia ơn cũng thế, nếu không xét lý thì kẻ vô công cũng thưởng, như vậy là thưởng phạt không công bình, người vô công mừng, người có công oán. Như thế nước chẳng nguy hay sao.
Ngụy Huệ Vương cho lời nói của Thập Bì có lý, khen Thập Bì rằng:
Khanh quả là hai cánh tay của quả nhân vậy.
3. Cô là tội. Hình phạt dùng để trừng trị kẻ có tội, trong trường hợp bất đắc dĩ mới phải dùng đến cực hình.
Vì tội do tự gây, người mắc tội tuy chịu hình nhưng lòng không oán hờn. Nếu tội trạng không rõ mà buộc tội cho người, hay vì thù hận riêng tư. Vì nhận của hối lộ mà cố ý ghép tội, gia hình cho người vô tội, như thế là phạm hình. Người bị hình chịu oan và người lạm hình cũng sẽ bị oán.