I - Chương 1

Số từ: 3919
Thể Loại: Tiểu Thuyết Hư Cấu
Người dịch: Nguyễn thị Bạch Tuyết
NXB Văn Học
Vào sinh nhật lần thứ hai mươi, Joe đối diện một vấn đề phức tạp đến nỗi anh phải tìm người giúp đỡ, và chính vì vậy anh đã gặp bà Rubin.
Rắc rối của anh bắt đầu từ hai năm trước, khi anh bắt buộc phải đăng ký tham gia quân dịch. Anh đã nói với bạn bè ở trường trung học bằng những câu vụng về vốn đặc trưng cho các nỗ lực giao tiếp của anh,
Làm sao vụ đó tóm được cậu cơ chứ? Không thể gọi một cốc bia ấy thế mà lại có thể đi đánh trận.

Bao giờ Joe cũng cao lớn hơn so với tuổi, thanh mảnh chứ không chắc đậm, và, theo mốt nhóm bạn, đã bắt đầu nuôi tóc dài ở hai bên mang tai nên nhìn từ phía sau cũng có thể thấy rõ. Anh không thật nổi bật về điền kinh để thu hút được sự chú ý của bất kỳ trường đại học nào, cũng không học giỏi tới mức được cấp học bổng. Vật duy nhất anh phải xuất trình khi tốt nghiệp trung học là một mảnh bìa trắng cỡ cái ví chứng nhận anh đã đăng ký tham gia quân dịch và được tự động xếp loại 1-A; việc xếp loại chính thức sẽ được tiến hành sau đó, khi anh được gọi đi khám sức khỏe. Khi vào đại học, người ta yêu cầu anh trình thẻ quân dịch, và vị giáo sư phụ trách có vẻ hài lòng khi thấy anh đã có.
Vào sinh nhật thứ mười chín, Joe nhận được một công văn làm anh sợ hết hồn. Đó là công văn của hội đồng tuyển quân, khi anh đi nghe giảng môn hóa về thì nó đã đang nằm chờ sẵn. Trong mười phút khổ sở, anh lo sợ không dám mở ra xem.
Tớ không sợ chiến tranh,
Joe khẳng định với anh bạn cùng phòng, một sinh viên triết quê ở Nevada có khuôn mặt vàng vọt,
và tớ cũng không phải kẻ từ chối nhập ngũ vì cho rằng nó trái với đạo lý, nhưng Việt Nam làm tớ điên đầu. Lạy Chúa, tớ không muốn bò lê bò toài khắp các ruộng lúa.
Cuối cùng khi mở phong bì ra, anh không thấy gì ngoài một bản thông báo in roneo,
Vì đã đỗ vào trường đại học cho nên ông được xếp loại 2-S, và ông sẽ vẫn được xếp vào loại này cho đến khi tốt nghiệp. Tuy nhiên, ông phải báo cáo với ủy ban quân dịch về bất kỳ thay đổi nào trong tình hình học tập của ông.
Kèm theo là tấm thẻ mới để anh xuất trình với viên chức trong trường và người phục vụ quầy rượu.
Mặc dù năm đầu anh đạt được điểm số tốt nhưng năm thứ hai lại nảy sinh khó khăn. Trường anh chọn không thuộc loại lò luyện não như Berkeley, cũng không phải nơi toàn những cô cậu thích ăn diện như Stanford; nó là một trong số nhiều trường có chất lượng nằm rải rác khắp California và là nguyên nhân dẫn đến sự vượt trội trên nhiều lĩnh vực của bang đó; trong khi một bang như Pennsylvania chỉ cung cấp nền giáo dục đại học cho ba mươi mốt phần trăm học sinh tốt nghiệp trung học, California lại lo việc học hành cho bảy mươi ba phần trăm, và sự khác nhau này phải được nói đến. Joe kiên trì nỗ lực và cố gắng đạt những điểm số giữ cho anh được ở lại trường và thoát khỏi quân dịch.
Chính mục đích thứ hai này đã gây cho anh tình trạng khủng hoảng tinh thần. Bốn sự việc khó chịu dồn dập trong một thời gian ngắn. Chúng ám ảnh anh, không tài nào gạt bỏ được; bản thân các sự việc đó không có gì nghiêm trọng, nếu là mười năm trước, các chàng trai trẻ có thể dễ dàng gạt bỏ. Bây giờ, mùa thu năm 1968, chúng hợp lại để tạo nên một cơn ác mộng đáng sợ.
Sự việc thứ nhất đến một cách ngẫu nhiên. Một hôm, bạn cùng phòng Joe, một sinh viên gần như liên tục đạt điểm A và đã làm được như vậy suốt thời trung học, có một anh bạn hơn tuổi đã tốt nghiệp đại học năm trước tên là Karl đến thăm. Anh chàng to lớn, tháo vát này tạt vào phòng, nằm dài trên giường, cầm theo một lon bia.
Mặc kệ người ta nói gì với cậu,
anh ta nói giọng dạy đời,
cứ theo ba khóa Giáo dục học đi. Khối thằng cha hợm đời đã cười phá lên khi tớ bỏ lớp dự bị luật để sang khoa Giáo dục Tiểu học... Khoa Thay Tã III, bọn nó gọi như vậy. Được thôi, bây giờ chúng đang ở Việt Nam cả rồi đấy. Còn tớ thì được lánh nạn trong một trường tiểu học ở Anaheim. Trong thời gian này tớ được an toàn không phải lo lắng gì về quân dịch.
Anh ta ngả đầu vào gối, tợp một ngụm bia và nhắc lại câu khuyên bảo,
Học sư phạm đi.


Anh thấy nghề dạy học thế nào?
Joe hỏi.

Ai thèm quan tâm chứ? Buổi sáng cậu trình diện. Bọn nhóc quậy tưng bừng. Cậu ngăn không cho chúng phá lớp tanh bành. Đến tối cậu được về nhà.


Thế anh dạy chúng những gì?


Chẳng dạy gì cả.


Anh không bị đuổi việc à?


Tớ to cao. Bọn trẻ sợ tớ một phép. Vậy nên tớ tương đối giữ được trật tự. Tay hiệu trưởng quá biết ơn vì có được một lớp học không ồn ào nên ông ta chẳng cần quan tâm xem tớ có dạy được gì cho lũ trẻ hay không.


Nghe có vẻ hay ho nhỉ,
Joe nhận xét.

Tớ tránh được quân dịch,
anh giáo đáp.
Một thời gian sau, anh bạn cùng phòng kéo Joe cùng đi đến trường tiểu học đó để thử xem ông hiệu trưởng có công việc gì cho họ sau khi họ tốt nghiệp không, và họ quan sát bọn trẻ, trong đó có nhiều đứa da đen, la hét ầm ĩ ngoài hành lang. Ông hiệu trưởng là người hiền lành, khoảng bốn mươi tuổi, tóc rụng gần hết.
Bạn các anh là một trong những giáo viên giỏi nhất trường chúng tôi,
ông hăng hái nói.
Nếu các anh đủ điều kiện để được cấp bằng tốt nghiệp của bang California, chúng tôi sẽ rất vui lòng tăng cường các anh vào đội ngũ giảng dạy.

Sự việc thứ hai lại đáng phẫn nộ. Một buổi tối, cửa phòng họ bật mở cái rầm và Eddie, cầu thủ bóng đá lực lưỡng tài năng đạt đến mức đủ để được cấp học bổng nhưng chưa đủ để tham gia đội một, lao vào báo tin với vẻ đắc thắng hiển nhiên,
Ơn Chúa, cuối cùng thì tớ cũng làm cô ta có mang! Chúng tớ sẽ cưới vào tuần sau.


Maud ư?


Phải. Cô ta đã đi khám và việc này chắc chắn rồi. Buổi sáng sau lễ cưới, tớ sẽ quay lại ủy ban quân dịch đặng đổi lấy tấm thẻ loại 3-A tuyệt vời như cũ... và tớ được tự do ở nhà.

Các sinh viên khác vào chúc mừng Eddie, và anh ta hào hứng kể,
Maud và tớ đã nghiên cứu chu kỳ kinh nguyệt cho đến trúng mới thôi. Trong thời kỳ cô ta dễ thụ thai, chúng tớ phải làm ba bốn lần một ngày. Các cậu có nhớ lần tớ ngã gục trong trận Oregon không? Chết tiệt, tớ đã mệt đến nỗi đứng lên không nổi. Sáng hôm đó tớ đã làm hai trận liền với Maud. Huấn luyện viên xỉ vả tớ ra trò, nhưng tớ nghĩ đúng là sáng hôm đó lúc ở nhà tớ đã đánh trúng mục tiêu. Dù sao, cô ta cũng có mang rồi và tớ thì thoát được quân dịch.

Một người hỏi,
Cậu cho rằng chứng nhận loại 3-A của cậu có hiệu lực ư?


Đó là cách chắc chắn. Tất cả các cậu nên lấy vợ đi. Khối đứa con gái ngoài kia sẽ sung sướng được qua đêm với các cậu đấy. Ngủ với các nàng hăng vào. Làm cho các nàng có mang. Mặc cho quỷ tha ma bắt chính quyền đi.


Có đáng làm thế không?
ai đó hỏi.

Ai thèm quan tâm chứ? Khi cuộc chiến vô nghĩa này kết thúc, ly hôn rồi đường ai nấy bước.


Cậu có định ly hôn không?
Joe hỏi.
Anh chàng cầu thủ bóng đá nhìn Joe, định nói đùa một câu nhưng rồi nghĩ lại và đáp,
Nếu cô gái mang thai với cậu tình cờ lại là người cậu yêu thì lợi cả đôi đường.


Cô gái của cậu không phải à?


Cô gái của tớ không phải,
anh chàng to lớn nói.
Kinh nghiệm thứ ba khiến cho việc tự vấn lương tâm trở nên không thể tránh khỏi. Tầng trên có một sinh viên ngốc nghếch đáng thương tên là Max, kỳ nghỉ cuối tuần nào cũng chúi mũi vào sách vở, nhưng mãi vẫn không sao hiểu nổi các phép toán hoặc Adam Smithh[3]. Đó là một chàng béo có nước da xấu đến từ Los Angeles và muốn làm bác sĩ, theo lời bà mẹ, nhưng các giáo viên nhanh chóng nhận ra đây là điều không thể, vì vậy cậu chuyển sang khoa thương mại, nhưng rồi ngay việc này cũng thành không thể.

Mày phải ở lại trường!
cha mẹ cậu gầm lên.
Mày muốn làm chúng tao mất mặt à? Mày muốn thôi học mà đi lính à?

Mẹ cậu đã thu xếp cho cậu chuyển sang khoa sư phạm.
Có thể mày mới kiếm được một công việc giảng dạy ở Los Angeles, chẳng hạn như trường Harry Phillips, và thế là mày được an toàn.
Cậu chuyển sang khoa sư phạm nhưng rồi đến cả sự thông minh để thi đỗ cậu ta cũng thiếu, giờ thì có vẻ như cậu ta sẽ bị buộc thôi học, mất quyền được hoãn quân dịch, và sẽ phải trở lại loại 1-A.
Trong cơn khủng hoảng này, Max lạch bà lạch bạch chạy khắp ký túc xá, tìm một ai đó sẵn lòng lẻn vào phòng thi làm bài sát hạch thay cậu.
Câu hỏi dễ thôi,
cậu giải thích,
nhưng mỗi tội tớ không tài nào sắp xếp được ý nghĩ của mình.
Khi không tìm được ai ở tầng hai vui lòng mạo hiểm, cậu quay lại phòng Joe và nói,
Ngay cả khi anh không đi nghe giảng thì anh vẫn có thể trả lời được các câu hỏi, Joe ạ. Tôi biết là anh có thể.
Cậu làm rất kém, và sau khi bài thi được chấm xong, Max nhận được tin xấu. Cậu trượt. Thời gian hoãn quân dịch chấm dứt. Cậu phải vào quân đội. Hai bậc phụ huynh quẫn trí tới đón, và trong căn phòng riêng kín đáo của cậu, họ đã mắng mỏ không tiếc lời khiến cho cậu rời ký túc xá mà mắt đỏ hoe và run lẩy bẩy. Cậu trốn cha mẹ để đến từ biệt Joe.
Anh là một người bạn tốt,
cậu nói. Rồi, khắp người run lẩy bẩy, cậu bước ra xe.
Đám sinh viên bàn luận về Max một hồi lâu và thống nhất với nhau một điều: nếu có một người không nên ra trận thì đó chính là Max. Một sinh viên Y dự bị nói,
Cậu có muốn cậu ta làm đồng đội của mình khi đi tuần qua một ruộng lúa không?
Một người khác nói,
Bắt đi lính chỉ vì họ học kém ở đại học thì đúng là tội ác.
Nhưng anh chàng sinh viên triết cùng phòng với Joe chỉnh lại,
Tội ác bắt đầu từ khi nước ta cho phép sử dụng trường đại học làm nơi miễn trừ một nghĩa vụ mà đối với những nước khác thì lại là bắt buộc.

Sau khi đám đông giải tán, Joe và anh bạn cùng phòng còn tiếp tục tranh luận đến quá nửa đêm, và lần đầu tiên Joe được nghe một người có học thức đề xuất lý thuyết rằng toàn bộ chế độ xã hội là trái đạo đức. Anh bạn cùng phòng lý luận,
Như cậu nói hôm nọ đấy, việc Karl làm hỏng cuộc đời của học sinh để anh ta có thể thoát khỏi quân dịch là một sự trái đạo đức hiển nhiên, nhưng nó lại do một sự trái đạo đức lớn hơn tạo ra. Sự trái đạo đức của Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ khi tiến hành một cuộc chiến tranh không tuyên bố mà Quốc hội chưa bao giờ cho phép.


Cậu nói thế là có ý gì?
Joe hỏi.

Lấy ví dụ thằng cha cầu thủ bóng đá hợm hĩnh khoe khoang việc đã làm một cô gái hắn không hề yêu mang thai chỉ vì mục đích trốn lính mà xem. Việc đó rõ ràng là trái đạo đức, nhưng không thể xảy ra nếu nền dân chủ của chúng ta không thối nát từ trước. Các quan chức được bầu để đại diện cho chúng ta lại để mình bị qua mặt, rồi vỗ tay tán thưởng khi Tổng thống hành động trái pháp luật.


Cậu sẽ làm gì với chuyện đó?


Tớ không biết. Nhưng tớ biết là người ta không thể hợp tác vô hạn định với tình trạng trái đạo đức mà không thành ra hư hỏng. Và tớ không có ý định biến mình thành hư hỏng.

Anh ta nói nhỏ nhẹ, nhưng với sức thuyết phục sâu sắc đến nỗi Joe phải tự xác định xem anh sẽ cho phép việc trốn quân dịch bằng cách ẩn tránh trong trường đại học tiêm nhiễm vào anh sâu đến mức nào.
Chính kinh nghiệm thứ tư đã đúc kết quan điểm của anh, một việc mà bản thân nó tầm thường đến mức đối với người bình thường trong những thời điểm bình thường thì nó thậm chí còn chẳng được nhắc đến. Joe tới một quán bar nằm trong khu vực khá phức tạp phía bên kia thành phố để nghe một nhóm nhạc trình diễn và trên đường về ký túc xá anh tình cờ đi qua một nhóm da đen đang tụ tập ở góc phố, và một anh chàng mặc quân phục cất tiếng gọi,
Ê, thằng cha da trắng! Hẹn gặp mày ở Việt Nam nhé.
Nhưng một người khác nói,
Hắn thì không đâu. Hắn là sinh viên đấy.
Joe cười, chĩa ngón cái và ngón trỏ tay phải làm súng, vừa giả bộ bắn vào chàng lính vừa tặc tặc lưỡi. Anh lính bèn lùi lại hai bước, ôm lấy ngực kêu,
Chết tiệt, hắn bắn trúng rồi.

Tất cả chỉ có vậy. Joe đi tiếp, nhưng sự kiện vô nghĩa tình cờ đó cứ ám ảnh anh ngày này qua ngày khác - cái thực tế ghê tởm là trong cuộc chiến này người da đen không thể trang trải chi phí vào đại học thì phải thực hiện chế độ quân dịch, còn người da trắng có tiền thì không. Thật sai lầm, vô đạo đức, khiến người ta phát điên, và mọi điều những người đứng đầu xã hội như tướng Hershey và J. Edgar Hoover nói chỉ làm trầm trọng thêm sự bất công cơ bản. Người da đen phải đi lính, người da trắng thì không; người nghèo bị lôi ra trận, người giàu thì không; người khờ dại bị bắn chết, người thông minh thì không. Và tất cả được thực hiện nhờ một tiền đề vô đạo đức nhằm theo đuổi một cuộc chiến có nền tảng vô đạo đức.
Phân vân trước những chuyện rối rắm ấy, Joe bước vào tháng cuối của niên học, hoàn toàn không nhận thấy rằng anh bạn cùng phòng, nhờ quá trình đào tạo về triết học, đã đi tới một vài kết luận quan trọng mà mãi mấy tuần sau đó Joe vẫn chưa rứt ra được. Ngay trước Giáng sinh, một nhóm sinh viên chống chiến tranh tuyên bố tập hợp lực lượng ủng hộ hòa bình. Chương trình dự định bắt đầu lúc hai giờ chiều tại sân chính giữa các khu nhà, thế mà từ lúc một giờ khu sân bãi trường đại học đã chật ních người hiếu kỳ từ thành phố đến. Cảnh sát đặc biệt của trường đã sẵn sàng, với chỉ thị ngăn ngừa ẩu đả. Họ được sự hỗ trợ từ lực lượng cảnh sát chính quy cũng kiên quyết ngăn chặn rắc rối. Khi cảnh sát thấy một đoàn diễu hành tiến đến gần, mang theo khẩu hiệu như Yêu nước Mỹ hoặc mặc kệ nó, U.S.A. Hãy đi tới cùng và ủng hộ những chàng trai dũng cảm của chúng ta ở Việt Nam, họ lặng lẽ bắt dòng người chuyển hướng không cho vào sân trường.
Một cảnh sát cầm loa kêu gọi đoàn diễu hành,
Những người ủng hộ hòa bình có quyền phát biểu ý kiến như hiến pháp đã quy định. Các vị không được mang những khẩu hiệu này vào trường.
Các biểu ngữ bị tịch thu nhưng đoàn diễu hành được phép tản mác vào đám đông trong sân chính.
Khi anh bạn cùng phòng của Joe nhìn từ khu ký túc xá xuống sân thấy đám người lạ cùng hai nhóm cảnh sát, anh nói,
Tình hình có vẻ gay go đây. Tớ muốn cậu biết rằng việc tớ sẽ làm chiều hôm nay hoàn toàn không phải hành động bồng bột. Tớ đã suy nghĩ về chuyện này ngay từ ngày chúng mình thấy Karl dạy ở trường tiểu học đó.

Anh và Joe xuống sân trong rồi mỗi người mỗi ngả, vì bao giờ Joe cũng tránh xa những cuộc biểu tình quần chúng. Hồi còn là sinh viên năm nhất, anh đã từ chối tham dự những buổi cổ vũ bóng đá và cũng có thái độ tương tự với những cuộc họp phản đối của sinh viên trong trường.
Cậu cứ làm việc của cậu đi,
anh bảo người bạn cũng phòng.
Tớ sẽ quan sát từ phía kia.

Cuộc biểu tình diễn ra ôn hòa. Ngồi trên bệ bức tượng tưởng niệm người sáng lập trường, Joe lắng nghe tiếng loa trong khi tiến sĩ Laurence Rubin, một giáo sư hóa học nhỏ thó, cố gắng giải thích rằng chiến tranh làm tổn hại vị thế của nước Mỹ ở cả trong và ngoài nước, song một số người phá đám trong đoàn diễu hành không ngừng hét lên,
Ông muốn đầu hàng phải không?
Rubin đã lường trước một lời buộc tội như vậy, nhưng khi ông đang cố trình bày sự khác nhau giữa đầu hàng và rút quân có kế hoạch khỏi một tình thế bất lợi thì những người phá đám kia không cho phép ông giải thích, hét lên,
Chấm dứt chiến tranh là việc của Nixon. Im mồm đi và để Nixon làm việc đó.
Vậy là giáo sư Rubin buộc phải rời micro mà vẫn chưa nói rõ được luận điểm cơ bản của mình.
Một sinh viên có giọng nói vang khắp sân giật lấy micrô mà thét,
Nếu hành động là điều duy nhất Washington có thể hiểu được thì chúng ta sẽ mang hành động đến cho họ.
Joe nhận thấy ngay khi câu đó phát ra khỏi loa phóng thanh, cả cảnh sát trường lẫn cảnh sát chính quy đều tiến đến gần diễn đàn hơn. Diễn giả đã nhìn thấy họ tới gần nhưng vẫn vẫy tay ra hiệu, vậy là một nhóm ba bốn chục nữ sinh bắt đầu hát
Blowin in the Wind
(Thốc theo chiều gió), một bài hát phản chiến nhịp điệu đều đều trang nghiêm, và một số thanh niên trong đám đông liền hòa theo. Đó là một bài hát lạnh lùng rất phù hợp với không khí trong sân, nơi mà nhiều nhóm đứng lẫn lộn hoặc đi lại quanh quẩn rất khó xác định thuộc bên nào.
Khi bài hát lên đến cao trào, một nhóm bảy thanh niên leo lên diễn đàn, và ngay trước mắt mọi người, họ bật lửa đốt thẻ quân dịch với thái độ kiên quyết một cách cố ý. Joe ngạc nhiên thấy anh bạn cùng phòng trầm tính cũng ở trong số đó, đã vậy lại còn chính là người dẫn đầu hành động thách thức đã long trọng tách họ ra khỏi cái xã hội mà họ không thể coi trọng, cái xã hội mà luật pháp của nó họ không thể tuân theo được nữa.
Cảnh làn khói cuộn bay trong không trung khích động đám diễu hành từ thành phố đến, và ngay cả những khán giả không có ý định dùng bạo lực này cũng thấy bị xúc phạm. Đột nhiên, từ nhiều phía, mọi người bắt đầu xông lên diễn đàn định kéo bảy người đốt thẻ xuống, hành động này đã lôi hai đội cảnh sát vào cuộc, dùi cui vung tới tấp. Trước sự kinh ngạc của Joe, cảnh sát không dùng dùi cui dẹp những kẻ bạo động; thay vì vậy họ nhao lên diễn đàn tóm lấy những sinh viên phản kháng, vừa đánh vừa lôi xuống mặt đất. Anh bạn cùng phòng của Joe thoát khỏi vòng vây và tháo chạy, nhưng một nhóm sinh viên khác, giận dữ vì vụ đốt thẻ, liền chặn đường mà đấm vào mặt anh. Anh lảo đảo lùi lại và va phải một cô gái, cô này liền hét lên thất thanh. Các cô khác, tuy chưa hề hấn gì nhưng lại sợ mình có thể bị xô ngã, cũng hét lên, khiến tình hình trở nên hỗn loạn.
Lúc này cảnh sát kiểm soát thế trận, đùng đùng xông qua đám đông để bắt nhóm sinh viên đốt thẻ. Đầu óc mụ mẫm vì hứng chịu những cú đấm, anh bạn cùng phòng Joe trượt chân ngã chúi về phía cảnh sát như thể đang lao tới tấn công họ và được đón tiếp bằng một trận mưa đấm đá dữ dội khiến anh lăn ra mặt đất. Thấy bạn ngã, Joe không suy nghĩ gì nhảy từ chỗ an toàn trên bệ cao xuống và chạy tới giúp, nhưng cảnh sát lại xem anh là một kẻ phá rối tóc dài nữa nên vung gậy nện túi bụi.
Một gậy hất anh lên, một cú khác thúc vào bụng anh, cú thứ ba đập vào sọ nghe rắc một tiếng, làm anh ngã phịch. Sau này anh kể rằng đã nghe cú đánh cuối cùng này trước khi có cảm giác đau buốt; đó là âm thanh cuối cùng anh nghe được, vì anh liền đổ sụp xuống thành một đống xương vô nghĩa và da thịt rời rã. Anh chỉ nhớ mang máng lúc đó anh nghĩ đầu gối mình đã biến mất còn hai chân tan thành nước. Rồi anh ngất đi.