Truyện ngắn 2: Meliton

Số từ: 3078
Dịch giả: Hà Ngọc
Nguồn: tve-4u.org
Vào những buổi hoàng hôn sáng sủa trong tháng năm, tôi thường cưỡi ngựa dạo chơi trong vùng Zakaz quê nhà. Con ngựa men theo con đường hẹp giữa những rặng liễu và phỉ tử tươi mát. Bốn chung quanh đâu đấy đều tươi non, xanh rờn, tiếng họa mi thánh thót đáp lời nhau hót dịu dàng và rành rọt ở hai bên đường. Mặt trời đã lặn từ lâu, nhưng khu rừng còn chưa im ắng: tiếng chim ngói còn rầm rì ở gần đâu đây, những con chim gáy vẫn gáy xa xa... Trong những đêm tháng năm, giấc ngủ thường không sâu và ngắn ngủi, cứ lơ mơ cho tới tận rạng đông, rồi bình minh lại nơi tiếp hoàng hôn.
Tôi phóng ngựa đến khoảng rừng thưa, nơi có chòi canh. Ở khu đất trũng phía bên kia khoảng rừng thưa có một cái ao to, đầy nước. Bên trên ao, bên trên những cây bạch dương và những cây sồi cổ thụ mọc chung quanh ao hiện ra một vành trăng nhợt nhạt, trong suốt Còn bên bờ ao là bác Meliton đang ngồi trên một gốc cây đã đốn. Bác ném những cành khô vào một đống lửa nhỏ nóng ran đang bập bùng cháy trong hố bếp, bên trên treo lủng lẳng chiếc nồi. Như mọi khi, chiếc quần và tấm áo sơ mi vá của bác đều rất tinh tươm, chân bác bó xà cạp rất gọn. Bác ngồi, chống khuỷu tay lên đầu gối, tì má lên hai lòng bàn tay nhìn vào ngọn lửa và bác í éo khẽ hát một bài gì đó bằng một giọng thanh mảnh, y hệt giọng đàn bà.
- Bác bắt được nhiều cá giếc rồi đấy hả, bác Meliton? - tôi vừa tụt xuống khỏi lưng ngựa, vừa hỏi.
Bác đứng dậy, dướn thẳng người theo một tư thế đứng nghiêm đặc biệt mà hồi nào đây chỉ những lính hầu của vua Nikolai mới đứng như thế, và bác làm ngay ra vẻ bình thản, dường như để cố giấu nỗi buồn thường có trong đôi mắt xanh lam mờ nhạt của mình. Vóc người bác to cao, thân hình bác gày gò, xương xẩu. Cặp lông mày rậm, xám và cả bộ ria màu xám tua tủa lan ra cả hai bên má giống như người để râu quai nón, tất cả đều khiến bác có vẻ khắc nghiệt, thế nhưng cái đầu hói, cặp mắt màu ngọc lam và chiếc áo sơ mi nông dân sạch sẽ của bác thường xuyên cho thấy bất kỳ lúc nào bác cũng sẵn sàng lăn mình
dưới các tượng thánh
thì lại chứng tỏ rằng cuộc sống của bác là một cuộc sống hiền lành, ẩn dật.
Khi khoai trong chiếc nồi gang nhỏ đã bắt đầu reo và sôi lên sùng sục thì bác lấy một chiếc dăm củi chọc vào xem, rồi bắc nồi ra. Lửa tàn dần, chỉ còn lại một đống than nóng đỏ ánh lên trong hố đất. Cạnh bếp bốc lên mùi lá cây sồi cháy khét, nhưng khi ông già bắt đầu bóc vỏ khoai thì mùi khoai thơm phức đến nỗi tôi cũng phải xin bác vài củ mà ăn. Và rồi chúng tôi lặng lẽ ăn bữa chiều bên bờ ao tăm tối và im lìm, trong bầu tĩnh mịch và trong cảnh chạng vạng khi buổi hoàng hôn còn chưa tắt hẳn một chiều xuân. Sau đám cây cối phía bên phải, ánh chiều vẫn còn ửng lên phơn phớt, dịu dàng, khiến ta tưởng chừng như ở nơi đó trời đã bình minh.
- Bác Meliton ơi, - tôi hỏi với vẻ hồn nhiên của tuổi niên thiếu, - có phải bác từng bị đánh
hội đồng
(1) trong quân đội không?
- Phải đấy ạ, - bác đáp giản dị và ngắn gọn.
- Tại sao vậy?
- Tất nhiên là do dại dột, do lỗi lầm ...
Bác bỏ vào nhà, còn tôi cứ ngồi một mình hồi lâu, nhìn vào đống than leo lét. Rồi bác lại lặng lẽ xuất hiện từ trong bóng tối, mang theo một miếng bánh mỳ đen, một con dao nhỏ làm bằng lưỡi hái cũ và một nắm muối khô. Chạy theo sau bác và vẫy đuôi một cách trìu mến là con Krutik(2), một con chó nhỏ, vui nhộn, nhưng rất hung dữ, mặc dù vui tính. Nó cũng ra ngồi cạnh bếp, thoải mái ngáp, liếm láp rồi đưa mắt dõi nhìn từng cử động của bác Melicon, trong khi bác đang tra đậm muối vào miếng bánh mì. Lũ họa mi vẫn tiếp tục hót say sưa và lảnh lót, dịu dàng và liều lĩnh.
- Bác chỉ một thân một mình vậy ư? - tôi hỏi.
- Chỉ một mình thôi. Trước cũng có vợ, nhưng lâu rồi, chả nhớ được nữa.
- Thế còn con cái?
- Cũng cố cả con cái nữa đấy ạ, mà Chúa cũng đã đem chúng đi từ hồi nào ấy rồi...
Và rồi bác lại nín lặng, nhai bánh mì tóp tép với vẻ từ tốn của người già. Tôi chăm chú theo dõi những cử động của đôi má nhăn nheo, đôi mí mắt sụp xuống của bác, cố đi sâu tìm hiếu cài bí ẩn trong thái độ lầm lì buồn bã của bác, khi bác nhu mì và yếu ớt đưa mắt nhìn tôi thì tôi lại quay mặt đi. Lúc bấy giờ tôi ở tuổi đôi mươi, cái gì cũng đều khiến tôi cảm động: rừng rú, bầu trời, chiếc chòi canh, những bó cỏ và những vành hoa gì đó treo dưới mái nhà, trong lớp lá khô trên rui mè ở buồng ngoài của chòi canh... Tôi ngẫm nghĩ: chân bác Meliton đi giày bện bằng sợi vỏ cây, mình bác ấy mặc chiếc áo sơ mi kiểu cổ... Sống một cuộc đời thanh bạch, giản dị, nghèo nàn như thế thì thật tuyệt vời! Và những vành hoa kia, bác ấy hái về và kết lại cho ai nhỉ? Những vành hoa ấy càng khiến tôi thêm cảm động, tôi vừa đứng dậy, vừa bảo:
- Bác Meliton ạ, nhà ở của bác đúng là một nơi biệt cư để đan tu(3).
Bác dịu dàng và buồn rầu nhếch mép.
- Nơi biệt cư để đan tu thì phải có nhà nguyện cơ, cậu ạ, - bác vừa nói, vừa ném miếng vỏ bảnh mì cho con Krutik, đoạn đổ nước trong nồi gang vào đống than.
Than kêu xèo xèo rồi tắt ngấm. Và ngay tức thời, tôi thấy rằng trong rừng đã hiện ra một đêm trăng sáng sủa, khoảng rừng thưa đã được một vầng trăng óng ả chiếu sáng, còn những khoảng rừng rậm thì đã đen nhẻm đi và tách biệt hẳn ra. Vừa ăn bữa chiều bằng vỏ bánh mì xong là con Krutik lập tức bắt đầu ngay công việc ban đêm của nó. Cất tiếng sủa lanh lảnh, nó chăm lo hết chỗ nọ đến chỗ kia đằng sau chòi canh, và do đó tất cả khu rừng hệt như đều đầy những con chó con vừa dữ lại vừa hiếu động. Bác Meliton thắp đèn trong căn nhà gỗ để trải cỏ khô lên một chiếc trường kỷ cho tôi nằm, - và lúc bấy giờ, dưới mái nhà cũ kỹ rệ xuống, hai ô cửa sổ nhỏ đã ánh lên như hai con mắt bằng vàng. Rồi bác mang đèn ra buồng ngoài. Khi tôi bước vào, bác lại mỉm cười với tôi.
- Nếu không thì cậu lại phải nằm vào cài giường treo kia kìa, - bác nói, hất đầu chỉ vào giường mình nằm.
Ở một góc nhà, cạnh lối ra vào, có bố trí một cái gì đó giống như một chiếc giường treo đặt trên những chân giường cao lêu đêu bằng củi bạch dương. Trên giường cũng trải cỏ khô cao tới ngang thành đầu giường và có phủ một mảnh chăn đắp ngựa.
- Bây giờ còn ngủ nghê gì nữa, - tôi nói, - sắp sáng đến nơi rồi.
- Sắp sáng rồi, - bác Meliton tỏ vẻ đồng ý một cách thản nhiên.
Và quả vậy, chúng tôi chỉ ngủ lơ mơ. Trong căn nhà gỗ tối tăm này thật yên ắng, dễ chịu. Trên những ô cửa sổ ta có thể thấy được những mảnh xanh xanh của đêm trăng. Nhưng có cái gì đó khiến tôi không sao ngủ được: chỉ nghe tiếng muỗi hơi vo ve là tôi tỉnh giấc rồi. Tôi nghe tiếng con Krutik sủa, tiếng họa mi hót, tôi tơ tưởng đến một cái gì đó mà thường người ta chẳng sao nhớ được trong những đêm mất ngủ... Cả bác Meliton cũng không ngủ được nốt. Bác bị lũ rận quấy rầy.
- Nào, cứ liệu hồn, liệu hồn, tao sẽ bắt mày phải vào ngủ dưới gậm giường này cho coi! - thỉnh thoảng bác lại lẩm bẩm như vậy để dọa con Krutik.
Rồi sau thấy bác ho, bác thở dài, bác thì thầm cái gì đó... Cuối cùng, tôi nghe tiếng chân bác đi dưới cửa sổ. Tôi bèn thò đầu ra không khí ban đêm mát mẻ ngoài cửa sổ. Bác Meliton không nhìn thấy tôi. Bác ngồi ở bậc ngưỡng cửa, đầu cúi xuống, từ tốn vò dúm thuốc lá trong lòng bàn tay và lại í éo hát với giọng đàn bà nghe buồn rượi:
- Ôi cha, trời ơi! - bác thì thào trong một tiếng thở dài, lắc lư mái đầu, và đánh lửa hút thuốc. Rít một hơi trong tẩu xong, bác chống tay lên cằm và lại càng ngân nga rõ lời hơn, thiết tha hơn.
Qua bài hát, nghe được rõ ràng, bác đang kể lể về những khu vườn xanh tươi nào đó, vừa trách móc một cách có thiện ý lại vừa nhắc nhở ai đó nhớ tới những nơi mà
nàng đã chết, đã vĩnh biệt, ôi, cùng với mối tình xưa
... Đêm sáng lung linh, vầng trăng treo lên đế chính giữa bầu trời, dừng lại ngay bên trên ao. Thỉnh thoảng trên mặt nước lại có cái gì lóng lánh thành một tia sáng dài, hệt như ở đó một con rắn bạc đang uốn khúc. Ở bờ bên kia dường như không có nước nữa. Đó là một cõi vô biên sáng loáng trong một bầu trời khác, một bầu trời dưới mặt đất. Những cây sồi, cây bạch dương cổ thụ ở bờ bên ấy giờ đây chừng như cao hơn, cân đối hơn so với ban ngày. Song đẹp hơn cả là một cảnh rừng đang sẫm tối ở dưới bờ ao mà các gốc cây lại lộn lên trên, còn ngọn cây thì đâm vút vào cõi vô biên ấy. Còn ở xa xa, phía sau rừng, bầu trời đã xanh trong, và ở đó, trong đồng ruộng, những con cun cút đã bắt đầu gáy một cách tươi tỉnh và rành rọt... Tôi nhắm mắt lại. Đến khi tôi tỉnh giấc thì trời đã sáng bạch. Toàn bộ mặt ao đều toả khói, khoảng rừng thưa bạc đầu vì sương giá đậm đà, tất cả khu rừng đều lạnh đi, tươi tắn lên và dường như càng đứng sững lại chung quanh ao. Và rồi sau thấy có gió ẩm hút vào cửa sổ, tiếng ếch nhái bắt đầu kêu ran trong ao, con gà trống ở buồng ngoài vỗ cánh phành phạch với vẻ hào hùng rồi gào lên một giọng khàn. Bác Meliton gò lưng xách từ ao về nhà một xô nặng đầy nước sóng sánh, và để lại một vệt xanh óng kéo dài trên dặm cỏ bạc đầu...
Lần cuối cùng tôi đến thăm bác Meliton là vào một ngày nào đó trong vụ đông vừa qua. Tôi nhớ đó là một ngày u ám, đầy sương mù, hơi nước đóng thành một lớp sương giá dày dặn trên cây cối. Tôi đi xe trượt tuyết ra ga để lấy bưu kiện, rồi khi từ ga trở về thì trời đã nhá nhem, và sau khi đã vượt qua những đống tuyết trong sân ga để ra được cánh đồng, tôi bèn quyết định rẽ vào Zakaz. Trời tối rất mau. Do sương giá, con ngựa của tôi sạm cả đi, lông xoắn tít lại, còn lông mi và ria của tôi chẳng mấy chốc cũng như thế nốt. Mới đầu trên cánh đồng thậm chí cách hai bước cũng chẳng nhìn thấy gì cả, chỉ rặt một màn sương xám xịt, hoang sơ. Nhưng rồi trong màn sương ấy ta thấy cứ sáng dần, sáng dần ra. Một vầng trăng lớn, như một quả bóng thẫm đỏ, vẫn xuyên qua được màn sương, lên cao dần ở đằng xa và bị xẻ ra làm đôi bởi một vệt mây dài phơn phớt màu hoa cà. Càng lên cao vầng trăng càng bỏ lại vệt mây đó ở phía dưới, và càng lóng lảnh toả ánh vàng. Tiền gần đến Zakaz, tôi đi vào một bóng tối trải trên cánh đồng cách đó khá xa mà loang lổ đầy những hoa văn của ánh sáng, và cả ở Zakaz toàn bộ cảnh vật trên cánh đồng cũng đã đều loé sáng lên như trong một xứ sở thằn tiên nào vậy. Rồi sau đó thấy một đốm lửa nhỏ ở chòi canh lấp lánh lên như một ngôi sao đỏ kỳ dị và thấy tiếng con Krutik sủa lanh lảnh, chạy hết bụi rậm này sang bụi rậm khác, làm vang động khắp cả một khu rừng nhạy cảm và giá lạnh.
Tôi buộc ngựa vào một cây sồi nhỏ, trước chòi canh. Sương giá từ cây sồi lả tả rơi xuống như pháo bông. Tôi đứng một lát và lắng nghe bầu tình mịch sâu lắng của khu rừng, rồi thận trọng tiền lại gần bờ đất ở chân tường chòi canh mà nhòm vào ô cửa số đã bị băng phủ tới một nửa. Và một lần nữa tôi lại sửng sốt trước cảnh khắc khổ thiêng liêng trong cuộc sống ẩn dật xa lánh người đời của ông già. Ở tận phía sau trong căn nhà gỗ mờ sáng lờ mờ và ám khói đen sì này, bác Meliton đang đứng trước một tấm ván mỏng treo tượng thánh đặt ở góc nhà mà nhắm mắt lại cúi lạy tượng thánh, lúc cúi xuống sát đất, lúc thì cúi đến ngang lưng. Trông qua cũng đủ biết rằng bác vừa tắm gội xong, - mái tóc thưa thớt của bác còn ướt và được chải chuốt chỉnh tề, cằm bác cạo nhẵn, chiếc áo sơ mi trắng dài của bác buông chùng. Đôi lúc bác lại còn ngả đầu ra đằng sau và cứ đứng như thế mãi với đôi mắt trợn ngược...
Tối hôm đó bác cũng lại vẫn ít nói, nhưng đặc biệt tỏ ra hiền hòa và trìu mến. Căn nhà gỗ ấm và ẩm, khác nào một buồng tắm. Tôi trút bỏ áo choàng lông mà ngồi xuống ghế dài. Còn bác thì cứ dướn thẳng người đứng trước mặt tôi, từ tốn trả lời và lúc nào cũng hạ mí mắt xuống. Cuối cùng, lúc sắp sửa ra về, tôi như tuồng tiện thể hỏi qua:
- Bác Meliton, sao lúc nào cũng thấy bác có vẻ buồn rầu thề?
Bác ngạc nhiên:
- Tôi ấy ạ? - bác cuống quít hỏi lại. - Tôi có sao đâu ạ... Hẳn là tôi già nua...
- Hay bác đang đau lòng chuyện gì? - tôi nhìn thẳng vào mắt bác và nói.
- Lạy Chúa tha tội! - bác vội vã nói. - Tôi vẫn canh phòng đấy ạ...
- Ồ không, tôi có nói chuyện ấy đâu, - tôi ngượng ngùng bảo. - Tôi hỏi là...
Bác hiểu ra, bình tâm lại, rồi bác dịu dàng mỉm cười, lim dim đôi mắt.
- Thế mà tôi cứ tưởng là cậu có điều gì phật ý, - bác nói. - Còn chuyện vì sao tôi không vui, thì giờ đây tôi còn vui vẻ nỗi gì cơ chứ? Mới lại tôi tội lỗi đã nhiều.
- Bác tội lỗi cái gì, bác Meliton!
- Tội lỗi thì ai mà chẳng có ạ, - bác nghiêm trang nói.
- Con người ta sống chính là để ăn năn tội lỗi.
- Vậy mà bác vẫn sống như một vị thánh nhân ấy. Cả đời bác cứ ăn chay hoài.
Bác lại ngạc nhiên và thậm chí hơi có vẻ nhăn nhó.
- Tôi cũng ăn uống như mọi người thôi ạ, - bác líu tíu nói. - Người ta ăn không được như tôi mà cũng chẳng phàn nàn gì khiến Chúa phải nổi giận nữa là.
- Ồ, nếu vậy thì chúc bác mạnh khỏe nhé, chào bác, - tôi nói, đoạn mặc áo choàng lông, cất mình đứng dậy, mở cửa bước ra ngoài trời giá lạnh của đêm trăng.
Trời rét căm căm, bên trên khoảng rừng thưa tuyết phủ, chòm Đại Hùng Tinh treo trên bầu trời như những hạt kim cương. Đầu không mũ, mình mặc độc một chiếc sơ mi, bác Meliton ra đứng ở ngưỡng cửa.
- Chào bác Meliton nhé, - tôi nói và ngồi lên xe trượt tuyết. - Bác vào nhà đi, kẻo cảm lạnh đấy!
- Không đâu ạ. - bác đáp. - Chúc cậu lên đường binh yên ạ...
Trên cánh đồng sáng sủa, con ngựa chạy mau và hăng hái, đôi càng trượt tuyết hát lên và rít lên, gió làm bỏng cả mặt và khiến cho cả ria và lông mi đều đông cứng lại. Tôi phải luôn ngoảnh đi để tránh gió, giấu mặt vào chiếc cổ áo bằng lông gấu mèo thơm ngát trong giá lạnh.
1900 -1930
1. Trong quân đội Nga xưa, có một hình phạt là buộc người lính phải đi qua một hàng quân để cho mọi người cùng đánh tới tấp.
2. Cũng có nghĩa là "kẻ nghiêm khắc, dữ dằn".
3. Từ đạo Thiên chúa (bao gồm cả Chính giáo ở Nga), nghĩa là tu khổ hạnh một mình (cũng là biệt tu).