CHƯƠNG I.3

Số từ: 2801
Cốc vốt-ca thứ hai khiến giáo sư Vin-tru-rơ nhẹ nhõm.
- Thật hay biết bao, - ông nghĩ bụng, - nơi đây không một ai nhìn ngó tới mình, không một ai biết gì hết...
-... Bởi vì, hỡi bá tước, xin hãy lưu ý nhé. - Người bạn rượu râu rễ tre vẫn tiếp tục tràng độc thoại của mình, - đến Na-pô-nô-ông cũng bị quỷ sứ bắt đi, Olegs Macedon to (7). Nhưng tại sao thế chứ - anh sẽ gầm lên mà hỏi. Bởi vì làm người hữu danh không có gì là khó. Khó làm kẻ vô danh. Chẳng là gì cả, chỉ là một loài sâu bọ bám sau cổ áo đấng toàn năng - dise puer (8)! Tôi bảo anh thế đấy, chính tôi - Xa-mu-en O-bi-ê-ghin-xki, người không bao giờ bị bị ngã gẫy răng từ đôi cà kheo, bởi chẳng bao giờ chịu trèo lên cả. Các thứ bệ thì chỉ dùng làm vật kê cho những thằng ngu thôi anh bạn ạ. Còn lòng tin chẳng qua chỉ là một quả bóng, mà sớm muộn rồi hơi cũng bị xì ra hết. Cơ hội ư?... Quả cũng có đấy: đó là việc chính anh sẽ được thở hơi cuối cùng sớm hơn. Hãy cẩn thận với cái loại bong bóng ấy nhé, hỡi các vị công dân!
Y giơ cái chai rỗng lên trời, gọi to:
- Ông Đrô-giơ-giức, một chai nữa! Hỡi chủ nhân của mọi niềm vui sướng, hỡi vị đỡ đầu những kẻ phiêu lãng, hỡi người ban phát ý thức cùng những niềm quên lãng!
Người chủ quán u uẩn khoan thai mang ra một chai vốt-ca, vỗ đánh bẹt bàn tay to tướng vào đáy chai và đặt cái chai đã mở nút trước mặt họ.
Giáo sư Vin-tru-rơ lẳng lặng uống cạn và rùng mình. Ông không bao giờ uống rượu và mùi vị của thứ rượu thô cất lấy khiến ông kinh tởm. Nhưng ông đã cảm thấy tiếng ù ù trong đầu và những muốn uống cho quên đi tất cả.
- Toàn bộ ý nghĩa của việc làm chủ nhân một khối chất xám của não, - con người tự xưng là Xa-mu-en O-bi-ê-ghin-xki nói tiếp, - dựa trên sự tung hứng tùy tiện của ý thức và bóng tối. Bởi lẽ, biết lấy cái gì che đậy bi kịch đớn đau của trí tuệ đã đi đến một điều khẳng định ngạo ngược rằng nó chỉ là một sự ngông cuồng tự nhiên, một thứ chất độn không cần thiết, một cái bong bóng dính vào đuôi vị đại nhân súc vật của chúng ta? Anh biết gì về thế gian, về mọi mặt, về mục đích tồn tại? Phải, ta hỏi anh đấy, hỡi sinh linh bị đè nặng bởi hai ki-lô-gam chất não kia, anh biết điều cho về mục đích?... Thế có phải là mục đích không nào? Anh không biết động đậy bàn tay, anh không biết đi một bước, nếu thiếu mất mục đích rõ ràng và dễ hiểu chứ gì? Đúng không?... ấy thế mà anh lại sinh ra và trong vòng mấy chục năm, anh thực hiện hàng triệu, hàng tỷ hành động khác nhau, anh lăn lộn, lao động, học hành, chiến đấu, ngã xuống, đứng lên, mừng vui, thất vọng, suy tư, anh sử dụng một số năng lượng bằng nhà máy điện Vac-sa-va - tất cả, tất cả những thứ thổ tả ấy để làm gì kia chứ? Phải, anh bạn ạ, anh không biết và không thể biết anh làm những việc đó nhằm mục đích gì. Cái cơ quan duy nhất mà anh có thể trông cậy để nó cung cấp cho anh những thông tin chuẩn mực trong lĩnh vực này là trí tuệ của anh, nhưng trí tuệ ấy, tôi có thể bảo rằng, nó nó cũng đến bất lực chìa tay ra mà thôi. Vậy thì ý nghĩa ở đâu, lô-gíc ở đâu?
Y bật cười sằng sặc và tu một hơi cạn cốc rượu.
- Vậy thì cái trí tuệ ấy tồn tại mà làm gì, một khi nó không thể đảm đương nổi nhiệm vụ duy nhất, quả thực là duy nhất, của mình? Tôi biết nó sẽ trả lời tôi thế nào, nhưng đó là chuyện vớ vẩn. Nó sẽ bảo rằng, phạm vi hoạt động của nó chỉ bao gồm các chức năng sống. Còn nguyên nhân và mục đích của cuộc sống thì không thuộc về lĩnh vực của nó. Đồng ý. Nhưng anh hãy xem nó đối phó với cuộc sống ra sao? Ở đây có thể lý giải cho ta điều gì cơ chứ? Chẳng có gì cả ngoài chức năng cơ bản nhất của loài thú. Vậy thì tại sao trong sọ não của chúng ta lại phải mọc thêm ra khối ung thư kia để làm gì kia chứ? Để làm quái gì kia chứ, tôi thử hỏi. Thưa ngài chủ tịch đáng kính? Bởi chăng nó biết cái gì nào? Nó có biết thế nào là tư tưởng không?! Nó có cấp cho con người khả năng tự nhận thức bản thân mình không? Tự nhận thức chỉ cần ở mức độ đủ để có thể nói hoàn toàn chắc nhắn rằng: tôi là một thằng đểu, hoặc: tôi là một người trung thực. Tôi là người duy tâm hay duy vật. Không, trăm lần không. Nó sẽ chỉ nói rằng: tôi thích thịt bê hay thịt lợn! Nhưng nếu thế thì chỉ cần bộ não của một chú khuyển thông thường là quá đủ. Còn về loài người, về những kẻ anh em đồng loại thì sao? Nó có dạy cho ta được điều gì chăng?... Không! Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ tài sản của tôi, rằng dưới vầng trán chói lọi của ông không hề nảy sinh nổi một điều gì chắc chắn về cái cá nhân đáng lưu ý của tôi. Mặc dù chúng ta đã giao tiếp với nhau suốt từ... từ hai chai rồi. Hoặc giả ta thử nói xem ông có điều gì biết chắc không phải về tôi mà về những người ông đã quen biết từ lâu?... Ai cũng được, về anh, em, về cha, về vợ, về bạn bè thân hữu?... Không? Con người ta luôn luôn mặc những bộ giáp kín bịt bùng. Không có cách nào xuyên thấu được tới nội tâm của họ. Chúc cảnh độc thân của chúng ta! Nào, uống đi ông!
Y cụng ly vào cốc của giáo sư Vin-tru-rơ rồi uống cạn phần mình.
- Thưa maestro (9), nếu người muốn biết một vị phu nhân đài các kia nom thật sự ra sao, người có thể nhòm qua lỗ khóa vào buồng tắm của bà ta. Người sẽ thấy, thôi, cứ tạm cho rằng bà ta có bộ vú tẹt và bộ đùi khẳng khiu. Thế là người biết được một chút gì đó mới mẻ về bà ta rồi đấy. Nhưng về bản chất của bà ta thì người vẫn tiếp tục chẳng biết chút gì. Bởi vì bà ta chỉ có mỗi một mình và đã cởi bộ giáp phục mà bà ta luôn luôn mặc khi có mặt ông, thì bên dưới, bà ta vẫn còn một bộ giáp nữa, không bao giờ cởi ra, bộ giáp mà ngay cả với bà ta vẫn là một thứ gì đó không thể xuyên qua nổi. Đúng không? Tất nhiên, cũng có những giây phút có thể nhòm vào tâm hồn người khác (10). Đó là những giây phút của tai họa. Bộ giáp phục bị phanh ra, vỡ ra, xuất hiện những khe hở to, nhỏ. Ồ... thí dụ như trong tình huống của chính Người vào lúc này đây, thưa thủ lĩnh! Đã có cái gì đó, nặng nề lắm, cán qua Người thì phải. Y cúi sát mặt bàn, dán chặt vào giáo sư Vin-tru-rơ đôi tròng mắt màu xanh chằng chịt gân máu của mình.
- Đúng chứ? – Y hỏi gằn.
- Vâng. - Giáo sư gật đầu.
- Tất nhiên rồi! O-biê-ghin-xki phẫn nộ kêu lên. Tất nhiên rồi! - Một con người chuộng sự yên tĩnh như ta không thể bước đi một bước mà không va phải sự ngu xuẩn của loài người! Bởi lẽ, cội nguồn của mỗi bi kịch chính là sự ngu xuẩn!... Thế sao? Quả bong bóng hay đôi cà kheo?... Anh bị phá sản, bị người ta tống cổ khỏi ghế thứ, bộ trưởng hay bị vỡ mộng? Hả?... Đàn bà ư?... Cô ta phản bội anh phải không?
Vin-tru-rơ cúi cúi đầu khẽ đáp:
- Nàng bỏ tôi...
Mắt O-biê-ghin-xki lóe lên một nỗi điên giận.
- Thế thì đã sao! - Y gầm lên. Đó là quái gì kia chứ!
- Đó là gì? - Vin-tru-rơ túm lấy tay y. - Đó là gì?... Đó là tất cả. Tất cả!
Trong giọng nói của ông hẳn phải có cái gì đủ để thay thế cho lý lẽ mạnh nhất, bởi O-biê-ghin-xki lập tức bình tĩnh trở lại, y cúi người và nín bặt. Mãi mấy phút sau y mới lại cất giọng nói khe khẽ, nghe như một lời than vãn:
- Cuộc đời thật là tồi tệ, còn tôi toàn gặp vận xúi xo. Tôi ghê tởm mọi thứ chuyện tình cảm, vậy mà số phận cứ vung tay ném hoài trên đường tôi đi đủ mọi nạn nhân của chuyện tình cảm. Quỷ xui ma khiến đây mà... Không nghi ngờ gì nữa, đó chỉ là chuyện tương đối. Một người thì chùy có bổ cũng không ngã, kẻ khác thì chỉ trượt chân vì vỏ anh đào cũng bị vỡ đầu. Chẳng có một chừng mực, một tiêu chẩn nào sất cả. Uống đi, người anh em. Vốt-ca là một của tốt lành. Mẹ nó chứ!
Y rót rượu vào hai cốc.
- Uống đi, - y lặp lại lần nữa, ấn mạnh cốc vào tay giáo sư Vin-tru-rơ. - Hây, Đrô-giơ-giức, đưa chai nữa!
Chủ quán lê chân từ cái gường trải trong hõm tường, mang chai rượu đến rồi tắt đèn. Cũng chẳng cần đèn nữa. Qua cửa sổ trông ra một mảnh vườn bẩn thỉu của một ngày mùa thu đầy mưa và u ám, nhưng rõ như ban ngày, ngó vào căn phòng. Đám người ngồi trong góc tỏa ra phố, bỏ lại một ông bạn đang ngáy ròn.
O-biê-ghin-xki tựa hai khuỷu tay lên chiếc bàn, tiếp tục nói trong mạch suy nghĩ của người say:
- Với lũ đàn bà là thế đấy... Một mụ thì bấu chặt lấy anh mà hút lấy hút để mọi thứ nhựa sống, mụ thứ hai tước sạch sành sanh những gì anh có, mụ thứ ba lừa dối anh trên từng bước đường, hay lại có mụ nữa kéo anh vào cái vũng bùn hàng ngày xám xịt... nào giặt giũ, nào dọn dẹp, nào tã lót, đủ mọi thứ bà giằn. Cuộc đời là thế đấy... Nhưng đâu phải thế, mọi sự đều tùy thuộc ở người đàn ông. Hắn là người thế nào! Một kẻ thì mọi sự cứ trơn chuội đi, kẻ khác thì quẩn quanh như con mèo bị đạn, kêu phì phì rồi thở ngắn than dài, còn anh thì thế nào amigo (11)?... Anh phải cứng rắn lên. Như cây cổ thụ ấy. Khi vỏ anh bị người ta bóc hết, anh phải mọc lại vỏ mới, khi cành cây anh bị người ta chặt hết, anh phải mọc thêm cành mới... Nhưng, người ta ném anh ra sa mạc...
Vin-tru-rơ ngả người sang phía y và lắp bắp:
- Trốc cả rễ... đúng thế...
- Thấy chưa. Và có sức lực cũng chẳng ích gì nữa, bởi thiếu mất chỗ dựa. Mặt đất chuội đi mất, không tồn tại nữa. Chính Ác-si-mét đã từng nói rằng... Ông ấy nói gì nhỉ? Mà thôi, kệ mẹ ông ấy... à hà!... Tôi đang nói gì nhỉ? Phải rồi gốc rễ! Bộ rễ cứng cáp nhất cũng chẳng giúp được gì, nếu không có cái gì mà bám. Ồ!... Chó má thế đấy... cái cuộc đời này...
Lưỡi của y mỗi lúc một thêm líu lại. Rốt cuộc y ngáp dài, tựa người vào tường và ngủ thiếp đi.
Bằng chút tri thức còn sót lại, Vin-tru-rơ lặp đi lặp lại trong đầu óc:
- Như cái cây bị trốc cả gốc rễ... Như cái cây bị trốc cả gốc rễ... Chắc là ông mới ngủ chưa lâu, vì khi bị lay người rất phũ phàng, chợt tỉnh lại, khó khăn lắm ông mới mở mắt ra và đổ kềnh xuống dưới đất. Rượu chưa kịp bay hơi hết. Trên bàn lại có chai vốt-ca mới, ngoài người bạn rượu đêm qua, còn có thêm ba kẻ lạ mặt nữa. Giáo sư Vin-tru-rơ khó khăn lắm mới hiểu được mình đang ở chốn nào, và một nỗi đau lại đột ngột nhói lên khi ông nhớ tới Bê-a-ta. Ông vùng đứng lên, xô đổ cả ghế trên đường đi ra cửa.
- Hây, này thưa ông! - Chủ quán gọi với theo ông.
- Cái gì?
- Thế ông không làm ơn trả tiền hả?... Hóa đơn bốn mươi sáu zuốt-ty.
Vin-tru-rơ máy móc rút ví ra khỏi túi, chìa cho hắn một tờ bạc.
- Ôi, ngân kìa! Phiu, phiu, - một ông bạn rượu khẽ huýt sáo.
- Câm mõm lại, tên thứ hai gầm lên.
- Đrô-giơ-giức! - Tên thứ ba gọi, - anh giả vờ ngớ ngẩn đấy à! Trả lại tiền thừa cho ông khách! Trông hắn kìa!
Chủ quán nhìn y hằn học, đếm tiền và trả lại cho Vin-tru-rơ.
- Còn mày nữa đấy, đồ khốn nạn, - hắn gầm gừ, - cứ lo cho cái thân mày ấy.
Ông Vin-tru-rơ hoàn toàn không lưu tâm gì đến chuyện ấy và bước ra phố. Tuyết rơi dầy đặc, ướt át, nhưng mặt đường và vỉa hè vẫn giữ nguyên màu đen vì tuyết bị tan ngay. Chính giữa đường, một đoàn xe chở đầy than đang lăn bánh.
- Nàng đã bỏ ta rồi... đã bỏ ta rồi... - Vin-tru-rơ lắp bắp lặp đi lặp lại. Ông bước đi vô định, người lắc la lắc lư. - Giống như cái cây bị trốc cả rễ...
- Tôn ông định đến Grô-khốp phải không ạ? - Ông chợt nghe thấy có tiếng ai đó thốt lên ngay bên cạnh. - Vậy thì tốt hơn có nhẽ nên đi vòng qua phố Rap-xka. Ít bùn hơn.
Ông nhận ra một trong những bạn rượu khi nãy.
- Tôi thì thế nào cũng được, - ông phẩy tay.
- Thế cũng được. Cùng đi với tôi. Ta cùng đi nhé. Vẫn vui hơn chứ ạ. Mà hình như tôn ông gặp phải chuyện gì buồn phiền lắm phải không?
Giáo sư Vin-tru-rơ không trả lời.
- Thì đã hẳn, việc đời mà. Tôi xin thưa với tôn ông nhé, chỉ còn một cách giải phiền thôi: uống cho thật say. Tất nhiên, không phải trong một cái hang như quán thằng Đrô-giơ-giức vừa rồi, một thằng bợm chuyên bán đồ ăn thiu thối cho khách. Cách đây không xa, ở phố Rap-xka có một tửu quán hết sức bảnh. Có thể vui chơi, có hầu bàn phục dịch. Mà giá cả vẫn thế thôi.
Họ lại bước đi trong im lặng. Người đồng hành, thấp bé và gầy gò hơn hẳn so với Vin-tru-rơ, khoác tay ông và chốc chốc lại ngẩng đầu để nhìn ông dưới vành mũ lưỡi trai. Họ đi qua một vài ngã tư, rồi hắn kéo ông về một bên đường.
- Nào, thế ta vào chứ, hay là?... tốt nhất là uống. Ngay đây rồi. Một cốc thôi.
- Được, - ông đồng ý. Và cả hai bước vào quán rượu.
-------------------------------
(1) Tức zuốt-ty, cách gọi tắt đồng tiền Ba Lan. (N.D.)
(2) La tinh: Ai cho nhanh là cho đến hai lần (N.D.)
(3) Tiếng Anh: Cảm ơn, bạn thân mến của tôi (N.D.)
(4) Tiếng Pháp: "Lòng cao thượng buộc người ta (phải hành động cao thượng)" – câu châm ngôn nổi tiếng của G.P.M. đờ Lê-vi trong sách "Châm ngôn và suy ngẫm". (N.D.).
(5) Tiếng Anh: Thưa ngài! (N.D.).
(6) Tiếng Pháp: Ông hoàng của tôi (N.D.)
(7) Tiếng Italia: cũng thế; như trên. Olegs Macedon tức Alexander Macedon (356-323 TCN), vua xứ Macedon.
(8) Loài sâu bọ hôi thối (N.D)
(9) Tiếng Italia: Tôn sư (N.D)
(10) Nguyên văn: có thể nhòm qua ống tay áo hay cổ áo người khác.
(11) Bạn thân (N.D)