Chương sáu

Số từ: 4104
Người dịch: Nguyễn thị Hải Hà
NXB Lao Động
Nguồn: vietmessenger
Richard chậm rãi thưởng thức món xúp ớt. Sau khi dùng muỗng vớt hết mấy miếng lá xách, chàng nâng cái bát thủy tinh lên và húp hết nước lèo. Nước mũi bắt đầu chảy ra, lưỡi tê tê một vị cay rất ngon lành, chàng biết mặt chàng cũng đang đỏ au.
"Richard, anh ăn món này có vẻ ngon lành quá", Olanna ngồi cạnh, vừa nói vừa ngắm chàng.
"Chà! Tôi không biết ớt của chúng tôi lại thích hợp với người như anh, Richard!" Odenigbo nói từ bên kia đầu bàn ăn.
"Ngay cả tôi cũng không ăn được ớt cay", một người khách nói, ông này là một giảng viên người Ghana ở bên nhóm kinh tế, Richard thường quên tên.
"Đây là bằng chứng cho thấy kiếp trước Richard là người Phi châu". Cô Adebayo nói, trước khi hỉ mũi vào mảnh khăn giấy.
Khách khứa cười rộ. Richard cũng cười theo, nhưng không cười to, vì vẫn còn rất nhiều ớt trong miệng chàng. "Xúp ngon lắm", chàng nói. "Nó giúp thông mũi".
"Cái món ăn nhỏ nhỏ xinh xinh có thể nhón bằng tay anh mang đến hấp dẫn lắm, Richard", Olanna nói. "Cảm ơn anh đã mang thức ăn đến". Nàng đang ngồi cạnh Odenigbo và nghiêng người về phía trước mỉm cười với chàng.
"Tôi biết món này là bánh ngọt nhân thịt hình xúc xích, nhưng còn đây là món gì?"
Odenigbo săm soi cái khay thức ăn Richard mang đến; Harrison cẩn thận gói tất cả bằng giấy bạc rất đẹp.
"Có phải đây là món cà nhồi 1 không?" Olanna liếc nhìn Richard.
"Vâng. Harrison sáng chế ra rất nhiều món ăn. Ông ấy lấy ruột cà ra, nhồi với phó mát và gia vị".
"Anh có biết người Âu châu rút ruột một người đàn bà Phi châu, xong rồi nhồi đầy bên trong và đem triển lãm khắp châu Âu không?" Odenigbo hỏi.
"Odenigbo, chúng tôi đang ăn!" Cô Adebayo nói, mặc dù cô đang cố gắng nín cười đến cứng cả người.
Mấy người khách khác cũng cười phụ họa. Odenigbo không cười. "Nguyên tắc này được áp dụng vào mọi việc", chàng nói. "Các ông nhồi nhét thức ăn. Các ông nhồi nhét con người. Nếu các ông không thích thứ ở bên trong một loại thức ăn đặc biệt nào đó, đừng có động đến nó, đừng có nhồi cái khác vào. Làm như thế phí cả mấy quả cà, ý kiến của tôi là thế".
Ngay cả Ugwu cũng có vẻ nín cười khi hắn vào phòng ăn dọn dẹp. "Ông Richard, tôi xếp thức ăn vào hộp cho ông mang về nhé".
"Không, em có thể giữ nó hay đem đổ đi", Richard nói. Chàng không bao giờ mang thức ăn còn dư về; chàng chỉ mang về những lời khen của khách như: món ăn trang trí rất đẹp, nhưng chàng không nói thêm là khách không đụng đến món khai vị của Harrison mà chỉ ăn xúp ớt của Ugwu, moi-moi, và thịt gà nấu lá rau đắng.
Mọi người ra phòng khách. Sau đó Olanna tắt bớt đèn vì đèn huỳnh quang rất chói mắt; Ugwu mang thêm thức uống. Họ nóichuyện, cười, nghe nhạc. Ánh sáng hắt từ phòng ra hành lang cũng mang theo toàn bóng người. Đó là phần chàng thích nhất của những buổi tối như thế này, mặc dù đôi khi chàng tự hỏi không biết Olanna và Odenigbo có vuốt ve nhau trong ánh đèn mờ. Chàng biết mình không nên nghĩ về họ; chuyện riêng của hai người chứ đâu phải của mình. Nhưng chàng vẫn nghĩ về chuyện này. Chàng chú ý cái cách Odenigbo nhìn Olanna lúc giữa cuộc tranh luận, không phải Odenigbo cần nàng đứng về phe anh ta, bởi vì anh ta có vẻ chẳng cần ai phải theo phe mình cả, mà đơn giản chỉ để biết có sự hiện diện của nàng. Chàng cũng thấy cái cách Olanna đôi khi nháy mắt với Odenigbo, hai người nói với nhau những chuyện mà chàng không bao giờ biết.
Richard đặt cốc bia của mình lên bàn rồi ngồi cạnh cô Adebayo và Okeoma. Cái lưỡi của chàng vẫn còn tê vì cay. Olanna đứng dậy thay điệu nhạc. "Rex Lawson, nhạc sĩ tôi thích nhất, rồi sau đó mới đến Osadebe", nàng nói.
"Rex Lawson, ông ta có vẻ ngoại lai quá, phải vậy không?" Giáo sư Ezeka hỏi. "Uwaifo và Dairo là những nhạc sĩ có tài hơn".
"Tất cả các loại nhạc đều bắt nguồn từ nước ngoài, thưa Giáo sư", Olanna nói, giọng nàng có vẻ châm chọc.
"Rex Lawson là một người Nigeria thực sự. Ông không chỉ trung thành với bộ lạc Kalabari của ông; ông hát bằng bốn thứ ngôn ngữ chính của chúng ta. Đó đúng là chính thống, và dĩ nhiên cũng là lý do chính đáng để thích ông ta", cô Adebayo nói.
"Đó là lý do chính để không thích ông ta", Odenigbo nói. "Chủ nghĩa dân tộc có nghĩa là chúng ta nên coi những dị biệt với văn hóa của chúng ta là ngu xuẩn".
"Đừng phí thì giờ của ông mà hỏi Odenigbo về Tân nhạc. Anh ấy không bao giờ hiểu", Olanna cười vang, nói. "Anh ấy là người thích nhạc cổ điển nhưng rất ghét phải thú nhận điều này trước đám đông bởi vì nghe có vẻ sính ngoại quá".
"Âm nhạc không có biên giới", Giáo sư Ezeka nói.
"Nhưng chắc chắn nó bắt nguồn từ văn hóa, và văn hóa thì cá biệt?" Okeoma hỏi. "Chúng ta có thể nói là Odenigbo rất yêu mến nền văn hóa Tây phương vì nó đã mang đến nghệ thuật nhạc cổ điển không?"
Mọi ngươi cười ồ; Odenigbo nhìn Olanna bằng ánh mắt thật dịu dàng. Cô Adebayo lại đề cập đến chuyện Đại sứ Pháp. Cô không nghĩ là Pháp nên thử bom nguyên tử ở Algeria, dĩ nhiên, nhưng cô không hiểu tại sao vấn đề lại nghiêm trọng đến mức Balewa phải cắt đứt bang giao với Pháp. Cô có vẻ hoàn toàn không hiểu, điều này hơi lạ thường.
"Rõ ràng Balewa làm thế là vì ông ta muốn mọi người không chú ý đến hiệp ước phòng thủ với người Anh", Odenigbo nói. "Và ông ta cũng biết, làm ra vẻ lờ anh chàng Pháp thì ông chủ Anh sẽ vui lòng. Với họ, ông ta chỉ là một hình nộm. Họ đặt ông ta vào vị trí đó, họ bảo ông ta những việc phải làm và ông ta thi hành, chính hiệu mô hình Quốc hội Westminster".
"Hôm nay không có mô hình Westminster". Bác sĩ Patel nói". Okeoma hứa sẽ đọc cho chúng ta nghe một bài thơ".
"Tôi đã từng nói với ông là Balewa làm như vậy đơn giản chỉ vì ông ta muốn người Phi châu ở phía Bắc thích ông ta". Giáo sư Ezeka nói.
"Bắc Phi thích hắn ta? Ông nghĩ là hắn ta quan tâm đến những người Phi châu khác? Balewa chỉ tha thiết với ông chủ người da trắng mà hắn biết thôi". Odenigbo nói. "Hắn ta đã chẳng tuyên bố người Phi châu chưa đủ khả năng để tự cai trị Rhodesia là gì? Nếu người Anh bảo hắn ta tự gọi mình là con khỉ bị thiến, hắn cũng sẽ vâng theo".
"Ồ, nói nhảm", Giáo sư Ezeka nói. "Ông đã lạc đề rồi".
"Ông không chịu nhìn sự thật!" Odenigbo bắt đầu đổi tư thế ngồi. "Chúng ta sống trong thời đại của con quỷ da trắng khổng lồ.Chúng coi người da đen ở Nam Phi và Rhodesia là đám mọi rợ, chúng gây bất ổn chính trị ở Congo, chúng không cho phép người Mỹ da đen bỏ phiếu, chúng không cho người Aborigines ở châu Úc bỏ phiếu, nhưng tệ nhất là cái mà chúng đang làm ở đây. Hiệp ước phòng thủ còn tệ hại hơn là kỳ thị và tách người da đen ra nhóm khác, nhưng chúng ta không nhận thấy điều đó. Chúng kiềm chế chúng ta sau bức màn ma mị. Rất nguy hiểm".
Okeoma nghiêng người đến gần Richard. "Hai người này không để cho tôi được đọc bài thơ của tôi hôm nay".
"Họ đang ở vào hồi cao trào của cuộc luận chiến". Richard nói.
"Cũng giống như mọi hôm". Okeoma bật cười. "Quyển sách của anh đã tiến triển đến đâu rồi?"
"Tôi vẫn tiếp tục cày nó".
"Nó nói về một chính trị gia lưu vong phải không?"
"Không hẳn thế".
"Nhưng nó là tiểu thuyết phải không?"
Richard nhấp một ngụm bia và tự hỏi không biết Okeoma sẽ nghĩ gì nếu anh ta biết sự thật - ngay cả chính Richard cũng không biết đó có phải là tiểu thuyết hay không bởi vì những trang chàng viết không có vẻ gì mạch lạc trọn vẹn cả.
"Tôi rất thích nghệ thuật chạm khắc của Igbo-Ukwu, và tôi muốn dùng nghệ thuật này làm tâm điểm của quyển sách", chàng nói.
"Tại sao?"
"Tôi hoàn toàn bị những đồ vật bằng đồng quyến rũ kể từ khi tôi bắt đầu đọc về chúng. Những chi tiết đẹp mê hồn. Khó mà tin được ở thời đại ấy người ta có thể làm tinh vi đến độ hoàn hảo nghệ thuật đúc khuôn bằng sáp đã thất truyền kể từ thời chiếm đóng của Viking 2 như vậy. Những tượng đồng được chế tạo rất tinh xảo, thật kỳ diệu".
"Anh có vẻ ngạc nhiên lắm", Okeoma nói.
"Anh nói gì cơ?"
"Anh có vẻ ngạc nhiên, như thể anh không tưởng tượng được hạng người này có thể làm được những chuyện như thế".
Richard nhìn Okeoma đăm đăm, với một vẻ khinh bỉ mới và yên lặng trong cách Okeoma nhìn lại, chân mày hơi cau trước khi anh ta nói. "Đủ rồi, Odenigbo, Giáo sư! Tôi có một bài thơ muốn trình bày với quý vị".
Richard tự mút lưỡi của mình. Cái vị cay, rát bỏng của ớt bây giờ không thể chịu nổi, chàng nhấp nhổm chờ Okeoma đọc xong bài thơ hết sức kỳ cục - về người Phi châu bị ghẻ lở ở mông đít của họ khi họ đi ị vào mấy cái chậu kim loại nhập cảng - trước khi chàng có thể đứng dậy đi về.
"Tôi vẫn được phép chở Ugwu về làng của chú ấy tuần tới phải không, Odenigbo?", chàng hỏi.
Odenigbo liếc sang Olanna.
"Vâng, dĩ nhiên", Olanna nói. "Tôi hy vọng anh sẽ thích xem lễ hội ori-okpa".
"Làm thêm một cốc bia, Richard", Odenigbo nói.
"Ngày mai tôi đi Port Harcourt từ sớm nên tôi cần phải đi ngủ sớm". Richard nói, nhưng Odenigbo đã quay trở lại với Giáo sư Ezeka.
"Thế còn mấy tay chính trị gia ngu ngốc ở Western House của Hạ viện mà cảnh sát phải dùng hơi cay xịt họ? Hơi cay! Rồi những người giữ trật tự phải khiêng những thân thể mềm nhũn của họ ra xe. Tưởng tượng xem!"
Cái ý nghĩ rằng Odenigbo không mấy để tâm đến sự có mặt của mình làm Richard thấy khá buồn nản. Khi chàng về đến nhà, Harrison mở cửa và cúi đầu chào. "Xin chào ông. Thức ăn có được dùng hết không ạ?"
"Có, có, bây giờ để tôi đi ngủ", Richard gắt. Chàng không còn tâm trạng nào để nghe chuyện mà chắc chắn chàng phải nghe tiếp đó: Harrison đề nghị là ông ta sẽ dạy mấy người giúp việc của bất cứ người bạn nào của Richard nếu họ muốn học cách làm bánh ướp sherry 3 hay cà nhồi thịt. Chàng vào phòng làm việc, trải hết những trang bản thảo lên sàn nhà rồi nhìn chúng: vàitrang của quyển tiểu thuyết viết về một thị trấn nhỏ, một chương viết về một nhà khảo cổ, vài trang khá xuất thần miêu tả các đồ đồng. Chàng bắt đầu vo nhàu chúng, từng trang một, cho đến khi chàng có một đống giấy nát nhàu bên cạnh giỏ rác; chàng đứng dậy, đi vào giường, cảm giác máu nóng dồn lên hai tai.
Chàng ngủ không ngon, cảm tưởng như mình chỉ mới vừa đặt lưng thì ánh nắng đã xuyên qua rèm. Chàng nghe tiếng lạch cạch của Harrison trong nhà bếp và tiếng Jomo đào đất ngoài vườn. Chàng cảm thấy bức bối trong lòng. Chàng nóng lòng muốn được ngủ yên lành với cánh tay thon gầy của Kainene tì vào người.
Harrison đang tráng trứng và nướng bánh mì làm điểm tâm.
"Thưa ông? Tôi thấy nền nhà trong phòng làm việc đầy giấy?" Ông ta có vẻ lo lắng.
"Để yên đó!"
"Vâng, thưa ông". Harrison khoanh tay vào rồi lại thả tay ra. "Ông có mang theo bản thẩu 4 không? Tôi sẽ lấy giấy khác cho ông mang đi nhé?"
"Không, cuối tuần này tôi không làm việc", Richard nói.Vẻ thất vọng trên mặt Harrison không làm chàng thấy tức cười như mọi khi. Chàng tự hỏi, lúc chàng lên xe lửa, không biết Harrison sẽ làm gì vào cuối tuần. Có thể ông ta tự nấu cho mình một bữa ăn độc đáo. Chàng không nên cau có khó chịu với ông già đáng tội nghiệp này; đâu có phải lỗi của ông ấy mà Okeoma tưởng chàng có thái độ khinh miệt. Cái ánh mắt của Okeoma khiến chàng lo ngại nhất: một vẻ khinh bỉ, đầy ngờ vực làm chàng nhớ đến một câu chàng đã đọc đâu đó là người Phi châu và người Âu châu mãi mãi không thể nào giảng hòa. Okeoma thật sai lầm khi nghĩ Richard cũng như bao nhiêu gã người Anh khác luôn cho rằng người Phi châu không thông minh bằng. Có lẽ giọng chàng lộ vẻ ngạc nhiên, bây giờ nghĩ lại chàng đoán, nhưng chàng cũng sẽ biểu lộ cùng một sự ngạc nhiên nếu có một sự khám phá tương tự xảy ra ở Anh quốc hay bất cứ nơi nào trên thế giới.
Một nhóm người bán hàng rong bu lại. "Ai lạc đây!", "Ai mua cam nào!", "Ai chuối đây!".
Richard ngoắc một cô gái trẻ đang đội một mâm lạc luộc mà chàng không muốn mua cho lắm. Cô gái hạ mâm xuống và chàng lấy một hạt, bóp vỡ vỏ bằng hai ngón tay, nhai trước khi chàng bảo lấy cho chàng hai bát. Cô gái có vẻ ngạc nhiên khi thấy chàng biết thử trước khi mua, còn chàng chua chát nghĩ đến Okeoma, chắc cũng sẽ có vẻ ngạc nhiên như thế. Trước khi ăn mỗi hạt, chàng quan sát nó kỹ lưỡng xem đã luộc mềm chưa, tím nhạt, da nhăn - và cố gắng không nghĩ đến mấy tờ giấy bị vò nhàu trong phòng làm việc của mình, cho đến khi xe lửa vào Port Harcourt.
"Madu mời mình ngày mai đến ăn tối", Kainene nói, lúc nàng chở chàng về bằng chiếc xe hơi Mỹ khá dài. "Vợ anh ấy mới từ nước ngoài về".
"Thế à?" Richard hầu như không nói gì thêm, chỉ nhìn những người bán hàng rong trên đường, la hét, ra hiệu, chạy theo xe để chào mời.
Sáng hôm sau, tiếng mưa tạt vào cửa sổ đánh thức chàng. Kainene nằm cạnh chàng, mắt nàng he hé mở trông rất kỳ, như thế có nghĩa là nàng đang ngủ say. Chàng ngắm màu da sôcôla sẫm của nàng bóng lên vì xoa dầu và cúi xuống sát mặt nàng. Chàng không hôn nàng, cũng không để mặt mình chạm vào mặt nàng nhưng gần, đủ để chàng cảm thấy hơi ẩm trong hơi thở của nàng và ngửi thấy thoang thoảng mùi của nàng đọng lại. Chàng vươn vai rồi đến cửa sổ. Mưa ở Port Harcourt xiên chéo, vì thếnước mưa tạt vào cửa sổ và tường hơn là rơi thẳng trên mái nhà. Có thể tại vì nó sát biển, không khí luôn đẫm hơi nước làm cho mưa rơi sớm hơn. Trong chốc lát, mưa trở nên dồn dập, tiếng mưa đập vào cửa sổ nghe to hơn, như sỏi ném vào cửa kính. Chàng vươn vai lần nữa. Mưa tạnh và kính cửa mờ hơi nước. Phía sau, Kainene cựa người và nói lầm bầm cái gì đó.
"Kainene?" Chàng gọi.
Mắt nàng vẫn hé mở, hơi thở của nàng vẫn đều đặn.
"Anh đi bộ một chút", chàng nói, mặc dù chàng biết chắc là nàng chẳng nghe thấy gì.
Bên ngoài, Ikejide đang hái cam; bộ đồng phục của anh ta kéo hếch lên phía sau lưng lúc anh ta giơ cù nèo để trảy cam.
"Xin chào ông", anh ta nói.
"Kedu?" Richard hỏi. Chàng thấy tự nhiên khi thực tập tiếng Igbo với người giúp việc của Kainene: họ chẳng bao giờ biểu lộ chút tình cảm hay ý nghĩ nào cả, vì thế chẳng quan trọng gì việc chàng có nói đúng giọng hay không.
"Tôi khỏe, thưa ông".
"Jisie ike".
"Vâng, thưa ông".
Richard đi đến cuối vườn, nơi chàng có thể nhìn thấy, xuyên qua những lùm cây, bọt sóng trắng xóa. Chàng ngồi trên mặt đất. Chàng mong sao Thiếu tá Madu đã chẳng mời họ ăn tối; chàng không hào hứng gì với việc gặp mặt vợ anh ta cả. Chàng đứng dậy, vươn vai và đi vòng ra sân trước, nhìn bụi hoa giấy màu tím đã bò lên tường. Chàng đi bộ một hồi lâu xuống tận mảnh đất đầy bùn của con đường vắng vẻ dẫn đến căn nhà trước khi quay trở về. Kainene đang ngồi trên giường đọc báo. Chàng leo lên giường ngồi cạnh nàng; nàng vươn tay ra, những ngón tay nhẹ nhàng vuốt mái tóc chàng. "Anh có sao không? Từ hôm qua, anh có vẻ căng thẳng".
Chàng kể nàng nghe về Okeoma, và bởi vì nàng không đáp lời ngay nên chàng nói thêm, "Anh còn nhớ lần đầu tiên anh đọc về mỹ thuật Igbo-Ukwu, trong một bài báo, một nhà quý tộc ở Oxford miêu tả nó có cách trang trí Rococo 5 rất kỳ lạ, gần giống như kỹ thuật Fabergé 6 . Anh không bao giờ quên điều này - Rococo và kỹ thuật Fabergé. Anh bắt đầu yêu say đắm nghệ thuật này, yêu cả cái cách gọi của nó".
Nàng gấp tờ báo lại và để lên cạnh bàn ngủ.
"Tại sao ý nghĩ của Okeoma lại quan trọng đến thế?"
"Anh thật sự yêu thích nghệ thuật này. Thật là kinh khủng khi anh ta dám buộc tội anh khinh rẻ nghệ thuật này"..
"Anh đã lầm khi nghĩ là tình yêu không còn chỗ cho những chuyện khác. Rất có thể người ta yêu một cái gì đó nhưng vẫn khinh thị nó".
Richard lăn người ra xa nàng. "Anh không biết mình đang làm gì nữa. Anh cũng không biết mình có phải là nhà văn không".
"Anh không biết cho đến khi nào anh thật sự viết, phải không?" Kainene bước ra khỏi giường; chàng nhận thấy ánh kim loại trên bờ vai gầy của nàng. "Em thấy chắc anh không có hứng để đi ăn tiệc tối nay. Em sẽ gọi Madu và hủy bỏ cuộc hẹn".
Nàng trở lại sau khi gọi điện thoại và ngồi lên giường, trong sự yên lặng ngăn cách giữa hai người, chàng chợt cảm thấy thầm biết ơn sự thẳng thắn của nàng vì nó làm chàng không có chỗ để mà tự thương hại hay ẩn náu.
"Có lần em nhổ nước miếng vào trong ly nước của bố", nàng kể. Bố đã chẳng mắng mỏ hay làm gì em cả. Em chỉ muốn làm thế. Lúc đó em mười bốn tuổi. Em chắc chắn sẽ rất thỏa mãn nếu bố uống hết ly nước, nhưng dĩ nhiên Olanna chạy đi thay ly nước khác cho bố". Nàng duỗi người bên cạnh chàng. "Bây giờ đến phiên anh kể anh đã làm chuyện động trời nào".
Chàng cảm thấy hứng khởi vì làn da mịn màng của nàng cọ xát vào da chàng, mà cũng vì nàng sẵn sàng hủy bỏ lời hẹn với Thiếu tá Madu. "Anh không có nghị lực đủ mạnh để làm bất kỳ chuyện gì tày trời", chàng nói.
"Thế thì cứ kể chuyện gì cũng được".
Chàng nghĩ đến chuyện kể cho nàng nghe cái ngày ở Wentnor khi chàng trốn Molly và bỏ nhà đi lần đầu, một dịp để thay đổi số phận của mình. Nhưng chàng đã không kể. Thay vào đó, chàng kể về cha mẹ mình, cái cách hai người nhìn đắm đuối vào mắt nhau khi họ nói chuyện, quên sinh nhật của chàng, rồi bảo Molly làm cái bánh có chữ Chúc Mừng Sinh Nhật Muộn, vài tuần sau đó. Họ không bao giờ biết chàng ăn cái gì, ăn lúc nào. Molly cho chàng ăn, vì thế chị ấy nhớ.Họ không định có con nhưng vì lỡ nên họ nuôi con như một việc mà họ sực nhớ ra là họ phải làm. Nhưng chàng hiểu, ngay cả khi chàng còn rất bé, không phải là cha mẹ chẳng yêu chàng, mà họ thường hay quên như thế chỉ vì họ yêu nhau vô cùng say đắm. Kainene nhướng mày, như hoài nghi, cách chàng diễn giải không hợp lý, và vì thế chàng không dám nói cho nàng biết, đôi khi chàng nghĩ rằng chàng quá yêu nàng.
2. Quyển Sách: Thế Giới Im Lặng Khi Chúng Tôi Chết
Ông thảo luận về Taubman Goldie, một viên tướng kiêm lái buôn người Anh, về cách hắn ta đã ép buộc, phỉnh phờ và giết hại để đoạt quyền kiểm soát hoạt động buôn bán dầu dừa và trong Hội nghị Berlin 1884, nơingười Âu châu phân chia Phi châu; hắn ta đã giúp người Anh đẩy Pháp vào thế phải đồng ý chia khu vực sông Niger thành hai vùng lệ thuộc vào chính quyền bảo hộ: Bắc và Nam.
Người Anh thích miền Bắc hơn. Khí hậu miền này nóng khô, dễ chịu. Người Hausa-Fulani dáng thanh nhã và nhờ đó được xem là "tốt" hơn người miền Nam đa số theo Hồi giáo. Họ được xem là văn minh hơn những người bản xứ còn phong kiến, do đó dùng họ để gián tiếp cai trị sẽ rất hiệu quả. Các tiểu vương cha truyền con nối thu thuế cho người Anh; còn người Anh, để trả công, sẽ không để cho các nhà truyền đạo Thiên Chúa xâm nhập.
Trong khi đó khí hậu miền Nam ẩm, đầy muỗi, lắm người mê tín dị đoan và các bộ lạc lại không hòa thuận với nhau. Người Yoruba đông nhất ở Tây nam. Ở Đông nam, người Igbo sống trong những cộng đồng theo chế độ cộng hòa. Họ không ngoan ngoãn, dễ phục tùng mà rất nhiều tham vọng, nên rất đáng lo ngại. Vì họ không ngoan ngoãn phục vụ vua, người Anh sáng chế ra những "nhà toàn quyền bảo hộ", bởi vì cai trị gián tiếp ít tốn kém cho vương quốc. Các nhà truyền đạo được phép cai trị và làm giảm sự chống đối của những kẻ tà ma ngoại đạo; Thiên Chúa giáo nói chung và nền giáo dục họ mang đến nói riêng phát triển mạnh mẽ. Năm 1914, viên toànquyền kết hợp miền Bắc với miền Nam, và vợ ông ta chọn một cái tên. Nước Nigeria được thành lập từ đó.
--------------------------------
1 Cà pháo.
2 Viking là những chiến binh hàng hải, thương nhân, hải tặc ở Bắc Âu vào thời đại đồ đá muộn, trên bán đảo Scandinavia, vùng Đan Mạch, Na Uy và Thụy Điển ngày nay.
3 Tên một loại rượu ở miền Nam Tây Ban Nha.
4 Tác giả cho Harrison dùng chữ "manscrit" thay vì "manuscript" (bản thảo).
5 Phong cách nghệ thuật và trang trí nội thất của Pháp thế kỷ XVIII, với những đường cong đối xứng rất tinh tế.
6 Peter Carl Fabergé (1846-1920): Thợ kim hoàn người Nga, nổi tiếng về cách dùng kim loại và đá để làm đồ trang sức có hình quả trứng.