Chương 3

Số từ: 7440
Dịch giả: Hà Ngọc
NXB Văn Học
Thu và đông trôi qua không có việc gì xảy ra. Áctơ học rất chăm nên chẳng mấy lúc rỗi. Tuy vậy mỗi tuần một hoặc hai lần, anh vẫn bớt thời giờ tới thăm cha Môngtaneli. Đôi khi Áctơ mang sách đến nhờ giảng những đoạn khó, và những lúc ấy câu chuyện chỉ xoay quanh nội dung của đoạn văn thôi. Cảm thấy một hàng rào vô hình đã ngăn cách hai người, Môngtaneli cố tránh mọi cái gì tỏ ra mình muốn giữ lại sự thân mật xưa kia. Việc Áctơ đến thăm bây giờ chỉ đem lại cho Môngtaneli nhiều đắng cay hơn là sung sướng. Chịu đựng tình trạng luôn căng thẳng, làm ra vẻ bình tĩnh và đối xử y như không có việc gì xảy ra thì thật là khó. Áctơ cũng nhận thấy là sự thay đổi tế nhị trong cách đối xử của cha và phảng phất cảm thấy rằng điều đó có liên quan gì tới câu chuyện nặng nề về
những tư tưởng mới
của mình, nên cũng tránh nhắc tới điều mình hằng suy nghĩ ấy.
Nhưng dù sao Áctơ vẫn chưa bao giờ yêu Môngtaneli một cách thắm thiết như bây giờ. Trước kia, khi cảm thấy vướng mắc và trống rỗng trong tâm hồn thì Áctơ dốc sức nghiên cứu khoa học thần học, làm đúng lẽ đạo dạy để xua tan những cảm giác ấy. Nhưng từ khi tiếp xúc với
nước Ý trẻ
(1) thì cảm giác ấy đã tan đi không để lại vết tích nào.
Tính mơ mộng ốm yếu do nỗi cô đơn và do những đêm săn sóc mẹ bên giường bệnh cùng với những mối hoài nghi trước kia, Áctơ dùng khấn cầu để lẩn trốn, nay cũng không còn nữa. Cùng một lúc với sự say mê mới, với một lí tưởng mới và rõ hơn về tôn giáo (vì trong phong trào sinh viên, Áctơ không chỉ thấy cơ sở chính trị mà còn thấy nhiều hơn về cơ sở tôn giáo), Áctơ còn có một cảm giác bình tĩnh, thấy lòng thoải mái, tâm hồn thảnh thơi, yêu mến mọi người. Đối với Áctơ toàn thế giới chói loà ánh sáng mới. Áctơ đã tìm thấy những khía cạnh mới rất đáng yêu trong con người, ngay cả ở những người mà trước kia Áctơ lấy làm khó chịu. Năm năm qua, Môngtaneli đối với Áctơ là một người anh hùng lí tưởng thì ngày nay Áctơ có cảm tưởng rằng Môngtaneli là một nhà tiên tri tương lai của tín ngưỡng mới, đang mang theo một đạo hào quang mới trên đầu. Áctơ say sưa nghe cha giảng đạo, cố tìm ra mối quan hệ huyết mạch của những câu giảng đạo ấy và những lí tưởng cộng hoà. Áctơ cố gắng nghiên cứu kinh thánh và rất vui sướng với khuynh hướng dân chủ của đạo Cơ đốc sơ kì.
Một ngày tháng giêng, Áctơ đến trường dòng để trả sách. Thấy cha giám đốc đi vắng, anh bèn vào phòng làm việc riêng của Môngtaneli. Áctơ đặt sách lên giá, định bước ra thì bỗng thấy một quyển sách nằm trên bàn giấy. Đó là tuyển tập
De Monarchia
(2) của Đăngtơ. Áctơ cầm lấy đọc và phút chốc đã mê mải đến nỗi cửa mở ra rồi đóng lại mà anh vẫn không hay. Chỉ mãi tới khi sau lưng vang lên tiếng nói của Môngtaneli thì Áctơ mới ngừng đọc.
Cha liếc nhìn tên sách rồi nói:
- Không ngờ hôm nay con lại đến. Cha vừa định cho người hỏi xem tối nay con có đến được không.
- Có gì quan trọng hở cha? Tối nay con có hẹn nhưng nếu...
- Thôi, mai cũng được. Cha muốn được gặp con. Thứ ba này cha đi rồi. Cha được triệu về La Mã.
- Về La Mã ư? Có lâu không?
- Trong thư chỉ nói là
tới sau lễ phục sinh
thôi. Thư của Vaticăng. Cha đã định cho con biết, nhưng lúc thì cha bận, lúc thì chuẩn bị đón giám đốc mới.
- Thưa cha, con chắc cha không rời bỏ trường này?
- Đành phải đi thôi. Nhưng cha còn về Pidơ nữa. Ít nhất là về một thời gian.
- Nhưng tại sao cha lại bỏ trường?
- Ấy... Bề trên định phong cha làm giám mục, nhưng lệnh đó còn chưa được công bố chính thức!
- Nhưng cha được bổ nhiệm ở đâu cơ?
- Chính vì thế mà phải về La Mã mới biết được. Chưa quyết định hẳn là cha sẽ làm giám mục ở địa phận vùng núi Apenanh hay làm giám mục tại đây.
- Thưa cha, cha giám đốc mới được bổ nhiệm chưa?
- Rồi, đó là cha Cácđi. Mai sẽ đến.
- Thật là đột ngột quá!
- Ừ... nhưng quyết định của Vaticăng thường đến phút cuối cùng mới được công bố.
- Cha có quen cha giám đốc mới không?
- Cha không quen biết riêng, nhưng nghe người ta khen cha ấy lắm. Đức giám mục Belôni viết thư cho cha, nói cha Cácđi học vấn rất uyên thâm.
- Cha đi thì trường sẽ thiệt thòi nhiều lắm.
- Cha không biết trường sẽ ra thế nào, nhưng con thân yêu, chắc con sẽ cảm thấy thiếu cha. Có lẽ cũng gần như cha cảm thấy thiếu con vậy.
- Vâng. đúng thế. Nhưng dù sao con cũng mừng cho cha.
- Mừng ư con? Còn cha thì cha không biết cha có mừng không.
Môngtaneli ngồi vào bàn, vẻ mặt bơ phờ như thực sự không vui mừng gì về chức trọng quyền cao mà mình sắp được thụ phong, bổ nhiệm.
Sau giây lát yên lặng. Môngtaneli bắt đầu nói:
- Áctơ, chiều nay con có bận gì không? Nếu không con hãy ở lại với cha, vì tối nay con không đến thăm cha được. Cha thấy bứt rứt trong người. Cha muốn trước khi đi còn được gần con nhiều hơn.
- Được ạ. Nhưng đến 6 giờ con sẽ phải đi...
- Đi họp phải không?
Áctơ gật đầu, Môngtaneli vội chuyển ngay đầu đề câu chuyện:
- Cha muốn nói đến việc của con. Khi cha không ở đây con cần có một cha linh hồn cho con.
- Khi nào cha trở về thì con sẽ có thể xin cha giải tội cho cơ mà?
- Sao con lại nói thế, carino? Đây là cha chỉ nói thời gian ba tháng bốn tháng mà cha đi vắng. Con có ưng một cha ở nhà thờ Đức bà Catarina (3) giải tội cho con không?
- Xin vâng.
Họ nói chuyện với nhau chút ít về những việc khác. Rồi Áctơ đứng dậy:
- Thưa cha, con đi đây. Anh em họ đang đợi con.
Một vẻ thẫn thờ lại hiện trên gương mặt Môngtaneli.
- Đã đi ngay ư? Thế mà vừa rồi cha tưởng đã thoát khỏi những ý nghĩ đen tối. Thôi được con đi.
- Kính chào cha. Nhất định mai con sẽ đến.
- Con có thể đến sớm một chút để cha kịp gặp riêng con. Mai cha Cácđi tới... Áctơ yêu quý, cha xin con hãy thận trọng, điều gì chưa nghĩ kĩ thì chưa nên làm, ít nhất là cho tới khi cha trở lại. Con chưa rõ lòng cha lo cho con biết chừng nào khi cha không ở đây!
- Thưa cha, cha đừng lo. Vạn sự đều bình yên cả, và còn bình yên lâu.
- Thôi, con đi.
Môngtaneli giật giọng nói như vậy rồi cúi đầu trên bàn viết.


Bước vào phòng họp của sinh viên, người mà Áctơ trông thấy đầu tiên chính lại là con gái bác sĩ Uaren, bạn gái của Áctơ từ thời còn để chỏm. Cô ngồi bên cửa sổ tận góc phòng, đang chăm chú nghe một thanh niên cao lớn mặc bộ quần áo cũ kiểu Lômbácđi, nói chuyện. Anh ta là một trong
những người khởi xướng
của phong trào. Mới qua mấy tháng mà cô bé khác hẳn trước: lớn lên và trở thành một thiếu nữ đến thì. Chỉ còn đôi bím tóc to và đen sau lưng cô là gợi lại hình ảnh một nữ sinh thuở bé. Cô bận toàn đen, đầu cũng quàng một chiếc khăn đen vì gió lạnh lùa manh vào phòng họp. Trên ngực cô đeo một cành bách nhỏ, huy hiệu của
Nước Ý trẻ
. Anh thanh niên người Lômbácđi đang say sưa nói về những nỗi đói khổ của nông dân Calabơri (4). Còn cô gái thì ngồi nghe, tay chống cằm, mắt nhìn xuống sàn. Nhìn cô, Áctơ thấy hiện ra trước mắt một cảnh đau buồn. Thần Tự do đang khóc than nền cộng hoà đã mất. (Vậy mà Giuli cứ chê bai nào là một cô gái cao quá khổ, nào mặt tái, mũi dô, nào chiếc áo ngoài đã cũ và ngắn cũn cỡn.)
Khi có người gọi chàng thanh niên Lômbácđi ra đầu phòng kia, Áctơ lại gần cô gái nói:
- Dim, cũng ở đây à?
Dim – đó là tên hồi nhỏ và là tên gọi tắt của Diniphơ, tên đặt lúc rửa tội. Bạn gái người Ý thường gọi cô ta là Giêma.
Dim ngẩng đầu và ngạc nhiên:
- Áctơ! Ồ, tôi không biết là anh cũng ở đây!
- Tôi cũng không ngờ lại gặp Dim ở đây. Dim ạ! Từ hồi nào...
Cô vội ngắt lời:
- Không, anh ạ. Tôi chưa phải là đảng viên. Tôi mới làm được vài ba công tác nhỏ thôi. Tôi có quen với Bini... Anh chắc biết Cáclô Bini chứ?
- Tất nhiên có.
Bini là người lập ra chi bộ Livoócnô, trong
nước Ý trẻ
ai cũng biết anh ta.
- Ấy, chính Bini nói chuyện với tôi về việc này. Tôi liền yêu cầu Bini cho dự cuộc hội nghị sinh viên. Sau Bini có viết thư đến Phơlorăngxơ (5) cho tôi... tôi có dự lễ Nôen tại Phơlorăngxơ, anh có biết không nhỉ?
- Không, dạo này tôi ít được tin nhà lắm.
- À, ừ nhỉ... Thế là tôi liền đi Phơlorăngxơ để gặp chị em Raitơ (chị em Raitơ là bạn học cũ của Giêma). Khi đến nơi Bini lại viết thư cho tôi lúc về thì ghé qua Pidơ, vì thế hôm nay tôi mới đến đây... Kìa bắt đầu rồi...
Bản báo cáo nói về nền Cộng hoà lí tưởng và nói rằng thanh niên phải sẵn sàng phấn đấu cho nền cộng hoà Ý. Bản báo cáo cũng còn đôi chút mơ hồ nhưng Áctơ vẫn nghe với một lòng cảm phục chân thành. Trong thời kì này điều gì Áctơ cũng tin theo, và bất cứ cái gì là lí tưởng luân lí mới, anh cũng đều nốc cạn một hơi, không hề nghĩ ngợi.
Bản báo cào và phần thảo luận dài tiếp theo đã xong, các sinh viên bắt đầu giải tán thì Áctơ trở lại chỗ Giêma lúc nãy vẫn ngồi trong góc phòng.
- Tôi đưa Dim về nhé. Dim ở với ai?
- Tôi ở nhà Marietta.
- Bà quản gia cũ nhà Dim đấy ư?
- Phải, cũng khá xa đấy.
Họ đi trầm ngâm một hồi lâu. Áctơ bỗng hỏi:
- Dim bao nhiêu tuổi rồi, mười bảy phải không?
- Tháng mười năm qua mười bảy tuổi tròn.
- Lúc nào tôi cũng nghĩ rằng khi lớn lên Dim chẳng say mê nhảy nhót như các cô gái khác đâu. Dim thân yêu, tôi luôn tự hỏi không biết Dim sẽ có trong hàng ngũ của chúng ta không nhỉ?
- Tôi cũng nghĩ như thế đấy.
- Dim nói Bini đã giao công tác cho Dim. Vậy mà tôi không hề biết là Dim có quen cả Bini.
- Có phải tôi làm giúp Bini đâu, làm giúp người khác kia.
- Giúp ai?
- Giúp Bôla, người nói chuyện với tôi lúc nãy.
- Dim có quen Bôla lắm không?
Giọng nói của Áctơ có chút ghen tị. Anh chẳng ưa người ấy. Hai người ganh nhau làm một công tác, nhưng sau ban chấp hành
nước Ý trẻ
giao cho Bôla làm vì cho rằng Áctơ còn quá trẻ và thiếu kinh nghiệm.
- Cũng khá thân. Tôi mến anh ấy lắm. Anh ấy có ở Livoócnô.
- Tôi biết... Anh ấy đến Livoócnô vào khoảng tháng một.
- Phải, đến đợi tàu (6). Áctơ, chắc dùng chỗ nhà anh ở để làm việc này thì an toàn hơn. Không ai nghi ngờ một nhà chủ hãng tàu giàu có như nhà anh. Với lại anh còn quen biết mọi người trên bến nữa.
- Khẽ chứ, đừng nói to thế, Dim thân yêu! Thế ra tài liệu từ Mácxây tới vẫn giấu ở nhà Dim ư?
- Chỉ để ở đấy một ngày thôi... Nhưng có lẽ không nên nói với anh chuyện này thì phải nhỉ?
- Sao lại không? Dim cũng biết tôi là người của đoàn thể kia mà. Giêma thân yêu, nếu Giêma và… đức cha cùng đi theo chúng tôi thì tôi không có gì sung sướng hơn trên đời này!
- Đức cha của anh ấy à, chẳng lẽ ông cũng...
- Không, cách nghĩ của đức cha khác hẳn. Nhưng đôi khi tôi vẫn nghĩ... Tôi hi vọng rằng…
- Áctơ, ông ấy là cố đạo kia mà!
- Thì đã sao? Trong tổ chức của chúng ta cũng có cả các cha chứ. Có hai cha đang viết báo cho chúng ta (7). Mà như thế có sao đâu! Vì sứ mệnh của giáo sĩ là dẫn thế gian tới những lí tưởng và mục đích cao cả. Xã hội chúng ta chẳng nhằm tiến tới đó hay sao? Rốt cuộc chính là vấn đề tôn giáo và luân lí hơn là vấn đề chính trị. Vì nếu người ta muốn trở thành công dân tự do và có trách nhiệm thì không ai có thể nô dịch họ được.
Giêma nhíu mày lại:
- Áctơ, tôi có cảm tưởng là luân lí của anh có chỗ nào lầm lẫn đấy. Cha cố cổ động học thuyết tôn giáo. Tôi thấy cái đó chẳng dính dáng gì đến việc chúng ta tự giải phóng mình khỏi ách nước Áo cả.
- Các cha là người cổ động cho đạo chúa Giêsu; mà chúa Giêsu là người vĩ đại nhất trong các nhà cách mạng.
- Anh biết không, tôi có nói chuyện với cha tôi về vấn đề cha cố, ngay cả cha tôi cũng...
- Nhưng cha Giêma theo đạo Tin lành kia mà.
Sau khoảnh khắc im lặng, cô mạnh dạn nhìn thẳng vào mắt Áctơ:
- Thôi đừng nói chuyện ấy nữa thì tốt hơn. Hễ nói về đạo Tin lành là bao giờ anh cũng có vẻ khó chịu lắm.
- Không phải thế đâu. Chính người theo đạo Tin lành khó chịu khi nghe nói tới người theo đạo Thiên chúa thì có.
- Thôi thì cứ coi là như thế. Nhưng chúng ta đã tranh cãi quá nhiều vấn đề này rồi, không cần trở lại nữa... Anh có thích buổi nói chuyện hôm nay không?
- Thích lắm, nhất là đoạn cuối. Hay nhất là lúc báo cáo viên nhấn mạnh: chúng ta không nên chỉ mơ ước một nền cộng hoà, mà phải hiện thực những lí tưởng cộng hoà! Điều đó đúng với học thuyết của chúa Giêsu:
Thiên đàng là ở trong lòng chúng ta
.
- Chính đoạn ấy tôi lại không thích. Báo cáo viên nói quá nhiều về những điều kì diệu mà chúng ta phải cảm nghĩ, nhưng không vạch ra cụ thể những cái mà chúng ta phải làm.
- Khi thời cơ đến chúng ta sẽ có khối việc mà làm. Chúng ta phải kiên nhẫn. Những biến cố vĩ đại không thể xảy ra ngay trong một ngày được.
- Nhiệm vụ càng lâu dài càng phức tạp thì càng có lí do để bắt đầu ngay từ lúc này. Anh nói cần phải chuẩn bị mình đầy đủ để hưởng tự do. Thế nhưng có ai là người đầy đủ để hưởng tự do hơn mẹ anh? Bà chẳng phải là một người hiền hậu bậc nhất đó sao? Nhưng lòng tốt của bà đã đưa bà đến đâu? Bà chỉ là một người nô lệ cho tới ngày cuối cùng của đời mình. Vì vợ chồng anh Giêmxơ mà bà đã phải chịu đựng bao nhiêu dằn vặt, đay nghiến. Nếu bà không dịu dàng, không kiên nhẫn chịu đựng đến thế thì chắc bà đã sống dễ chịu hơn, người ta không dám đối xử với bà tệ bạc đến thế! Đối với nước Ý cũng vậy: không phải là nhẫn nhục mà phải là đứng lên bảo vệ quyền lợi của mình.
- Dim thân yêu, nếu tức giận và nhiệt tình có thể cứu vãn được nước Ý thì nước Ý đã tự do từ lâu rồi. Nước Ý không cần hận thù mà cần tình yêu.
Máu bỗng bốc mạnh lên mặt anh rồi lại lắng xuống, khi anh nói lên câu cuối cùng. Nhưng Giêma không nhận thấy. Nàng nhìn thẳng về phía trước, nhíu mày, mím môi.
Sau giây lát im lặng, Giêma nói:
- Áctơ, chắc anh cho là tôi sai. Nhưng không, tôi đúng chứ không sai đâu. Rồi một ngày kia anh sẽ rõ... Tới nhà Marietta rồi. Anh có vào chơi không?
- Không, khuya rồi. Thôi, chào Dim thân yêu!
Anh đứng ở thềm, hai tay anh nắm chặt lấy tay Giêma.
-
Vì thượng đế và nhân dân...

Và Giêma cũng chậm rãi và trịnh trọng đọc tiếp câu khẩu hiệu:
-
…trung thành suốt đời
.
Rồi nàng rút tay ra, chạy vào nhà. Khi cánh cửa đã khép lại, Áctơ cúi nhặt cành bách nhỏ vừa rơi xuống từ ngực nàng.
_______________
Chú thích:

(1) Nước Ý trẻ: tên một đảng cách mạng của tiểu tư sản, dưới sự lãnh đạo của Giudéppê Mátdini lập ra năm 1831 ở Thuỵ Sĩ để đấu tranh giải phóng nước Ý khỏi ách thống trị của Áo, thống nhất đất nước và lập ra nền cộng hoà Ý.

(2) Luận về chính thể quân chủ: tác phẩm của nhà thơ người Ý Alighêri Đăngtơ (1265 – 1321), chủ trương thủ tiêu tình trạng phong kiến phân quyền của nước Ý, bằng cách lập một nền quân chủ thống nhất, và công kích Giáo hoàng La Mã định can thiệp vào chính quyền trong xã hội. Trong thế kỉ XIX, sách này bị Giáo hoàng cấm.
(3) Nhà thờ Đức bà Catarina (tiếng Pháp: Sainte Catherine) Nhà thờ bà thánh Catơrin ở Pidơ.
(4) Calabơri: Vùng núi trong vương quốc Nêapôn, miền nam nước Ý.
(5) Phơlôrăngxơ: thủ đô của công quốc Tôxcan, thành phố đẹp nổi tiếng nước Ý.
(6) Hồi ấy Mátdini xuất bản tờ báo
Nước Ý trẻ
tại Mácxây (Pháp). Báo này và những tài liệu chính trị do tổ chức bí mật xuất bản ngầm đưa từ Mácxây về Livoócnô.

(7) Tức là tờ
Nước Ý trẻ
.

_________________________________________________
..........................................................
Thu và đông trôi qua không có việc gì xảy ra. Arthur học rất chăm nên chẳng mấy lúc rỗi. Tuy vậy, mỗi tuần một hoặc vài lần, anh vẫn cố tìm thời giờ đến thăm cha Montanelli dù chỉ là ít phút. Đôi khi anh còn mang cả cuốn sách khó đọc nào đó đến nhờ cha giảng giúp, nhưng ngay cả những lúc ấy câu chuyện cũng chỉ xoáy vào chủ đề học tập mà thôi. Tuy không quan sát được, mà chỉ cảm thấy có một hàng rào mong manh, không thể nắm bắt, đã ngăn cách họ, Montanelli cố tránh mọi điều gì tỏ ra mình muốn níu kéo lại mối quan hệ khăng khít xưa kia. Những lần Arthur đến thăm bây giờ chỉ đem lại cho Montanelli nhiều cay đắng hơn là ngọt bùi, cho nên tình trạng thường xuyên phải cố gắng làm ra vẻ thanh thản và đối xử y như không có việc gì xảy ra, quả thật là gay go. Về phần mình, Arthur cũng đã nhận thấy có sự thay đổi tế nhị trong cung cách đối xử của Padre[1] và, tuy vị tất anh đã hiểu, mà mới phảng phất cảm thấy rằng điều này có liên quan gì đó tới câu chuyện cấn cá về
những tư tưởng mới
, nên anh cũng hết sức tránh đả động đến nội dung mà mình vẫn hằng suy nghĩ ấy. Nhưng dù sao Arthur vẫn chưa bao giờ yêu Montaneli một cách sâu sắc như bây giờ. Trước kia, mỗi khi mờ mờ và khắc khoải cảm thấy không hài lòng và trống rỗng trong tâm hồn thì anh lại dốc sức miệt mài nghiên cứu khoa thần học, và chú tâm phụng sự mọi nghi lễ Giáo hội để khỏa lấp cảm giác ấy. Nhưng từ khi tiếp xúc với
Nước Ý trẻ
[2], cảm giác ấy đã tan biến không để lại dấu vết. Mọi ảo giác ốm yếu phát sinh từ nỗi cô đơn và những đêm săn sóc mẹ bên giường bệnh nay đều đã qua đi, cả đến những mối hoài nghi, trước kia anh thường dùng cầu nguyện để xua đuổi, nay cũng đã mất dạng không phải dùng đến phép trừ tà nào cả. Cùng một lúc với sự bừng tỉnh của niềm hăng say mới, của một lý tưởng mạch lạc hơn và tươi tắn hơn về tôn giáo (vì theo anh phong trào sinh viên đã xuất hiện trong ánh sáng ấy nhiều hơn là ánh sáng phát triển của tình hình chính trị), Arthur còn thấy có một cảm giác thư thái và viên mãn về hòa bình trên trái đất và thiện chí với con người. Và trong tâm trạng hoang lạc vừa nghiêm lại vừa dịu dàng này, anh thấy dường như thế giới chan hòa ánh ánh sáng mới. Anh đã tìm thấy một nhân tố mới rất đáng yêu nào đó trong con người, ngay cả ở những người mà trước kia anh thấy khó ưa nhất. Bởi vậy, nếu như năm năm qua, Montanelli đối với anh đã là một đấng anh hùng lý tưởng, thì ngày nay, trong con mắt anh, ông đã có thêm một vòng hào quang mới trên đầu, vòng hào quang của nhà tiên tri tiềm ẩn cho đức tin mới. Anh háo hức say mê nghe các bài giảng của Padre, cố tìm ra dấu vết mối liên quan huyết mạch giữa những bài giảng ấy với lý tưởng cộng hòa. Anh cố công nghiền ngẫm các sách Phúc âm[3] và hân hoan với những khuynh hướng dân chủ đạo Cơ đốc[4] lúc mới khởi nguồn.
[1] Trong các nguyên bản chỗ này Padre không in nghiêng.
[2] Young Italy (tiếng Anh): Tên một đảng cách mạng dân tộc, do Giudéppê Mátdini (Giuseppe Mazzini) lãnh đạo, được lập ra năm 1831 để đấu tranh giải phóng nước Ý khỏi ách thống trị của Áo, thống nhất đất nước và thiết lập nền cộng hòa Ý.
[3]The Gospels (tiếng Anh): Cũng là các sách Tin Mừng, ghi lại cuộc đời và các giáo huấn của Chúa Giêsu (Kitô), gồm bốn cuốn sách đầu tiên trong Tân Ước thuộc bộ Kinh Thánh. Bộ Kinh Thánh của đạo Cơ đốc (Kitô) tổng cộng gồm hai phần, cả Tân Ước (phần thứ hai, 27 cuốn) và Cựu Ước (phần thứ nhất, 46 cuốn).
[4] Christianity (tiếng Anh): Cũng là đạo Kitô.

Một ngày tháng giêng, Arthur đến chủng viện để trả cuốn sách đã mượn. Nghe nói cha Giám đốc đi vắng, anh bèn lên thư phòng của Montanelli. Anh đặt sách lên giá, sắp bước ra, thì bỗng nhác thấy tên một quyển sách nằm trên bàn giấy. Đó là cuốn
De Monarchia
[5] của Đantê. Anh cầm lên đọc và phút chốc đã mê mải đến nỗi cửa phòng mở ra rồi đóng lại mà anh vẫn không hay. Chỉ mãi tới khi sau lưng vang lên tiếng Montanelli thì anh mới sực tỉnh và thôi đọc.
[5]
De Monarchia
(tiếng Latinh – Luận về chính thể quân chủ). Tác phẩm của nhà thơ vĩ đại nước Ý Đantê Alighiêri (Dante Alighieri, 1265-1321), truyền bá ý tưởng thủ tiêu tình trạng phong kiến phân quyền của nước Ý, bằng cách lập một nền quân chủ thống nhất, và công kích Giáo hoàng La Mã can thiệp chính quyền trong xã hội. Trong thế kỷ XIX, sách này bị Giáo hoàng cấm.

Padre liếc nhìn tên sách rồi nói:
- Không ngờ hôm nay con lại đến. Cha vừa định cho người đi hỏi xem tối nay con có đến đây được không.
- Có gì quan trọng, thưa cha? Tối nay con đã có hẹn rồi, nhưng con sẽ thôi không đi, nếu…
- Thôi, mai cũng được. Cha muốn được gặp con vì thứ ba này cha đi rồi. Cha được triệu về Roma[9].
[9] Roma (tiếng Ý): Cũng là La Mã, nơi có Vatican (tiếng Ý: Vaticano) là tổng bộ Giáo hội Công Giáo, trụ sở của Giáo hoàng. Đến năm 1871 mới trở thành thủ đô của nước Ý.

- Về Roma ư? Có lâu không ạ?
- Trong thư chỉ nói là
cho tới sau lễ Phục sinh
[10] thôi. Thư từ Vatican. Cha đã định cho con biết ngay, nhưng cha quá bận, lúc thì bận sắp đặt công việc của chủng viện, lúc lại bận thu xếp đón cha Giám đốc mới.
[10] Easter (tiếng Anh): Tức lễ kỷ niệm Chúa Giêsu Kitô (Jesus Christ) sống lại sau ba ngày trong mộ (sau khi đã được hạ từ giá chữ thập xuống), và là lễ trọng đại nhất của Giáo hội Công giáo.

- Nhưng, Padre, chắc chắn là cha không rời bỏ chủng viện chứ ạ?
- Đành phải vậy thôi. Nhưng có thể cha còn trở lại Pisa, chí ít là về một thời gian.
- Nhưng sao cha lại bỏ đi như thế?
- À, cha đã được đề phong làm giám mục, tuy việc này còn chưa công bố chính thức.
- Padre! Về giáo phận nào thế ạ?
- Chính vì điểm ấy mà cha phải đi Roma đấy. Còn chưa quyết định là cha sẽ đi làm giám mục một giáo phận trong vùng núi Apennines[11] hay ở lại làm giám mục thuộc hạt[12] tại đây.
[11] The Apennines (tiếng Anh): Dãy núi chạy suốt chiều dài bán đảo Ý.
[12] Suffragan (tiếng Anh): Giám mục cai quản một giáo phận nằm trong địa hạt một giáo tỉnh hay một giáo khu lớn hơn.

- Vậy cha Giám đốc mới đã được bề trên lựa chọn chưa ạ?
- Cha Cardi[13] được bổ nhiệm và ngày mai cha sẽ đến đây.
[13] Cardi (tiếng Ý): Tên người.

- Như thế có phải là khá đột ngột không ạ?
- Ừ, nhưng… Các quyết định của Vatican đôi khi đến phút cuối cùng mới công bố.
- Cha có quen cha Giám đốc không ạ?
- Cha không quen biết riêng, nhưng nghe người ta khen cha ấy lắm. Monsignor[14] Belloni[15] viết thư cho cha, nói cha Cardi học vấn rất uyên thâm.
[14] Monsignor (tiếng Ý): Tước vị danh dự Giáo hoàng thường ban cho người có chức vụ từ giám mục trở lên. Từ Công giáo thường dịch là
Đức Ông
.
[15] Belloni (tiếng Ý): Tên người.

- Chủng viện sẽ thấy thiếu vắng cha ghê lắm.
- Cha không biết chủng viện ra sao, nhưng carino, cha chắc chắn con sẽ thiếu vắng cha. Có lẽ cũng chẳng kém gì cha thiếu vắng con vậy.
- Con thì nhất định thế rồi. Nhưng nhìn chung con vẫn rất mừng cho cha.
- Mừng ư con? Còn cha thì cha không biết cha có mừng không.
Montanelli ngồi vào bàn, nét mặt ông bơ phờ, chẳng mang vẻ gì của một người đang chờ đón được vinh thăng lên chức trọng quyền cao.
Sau giây lát im lặng, ông bảo:
- Arthur, chiều nay con có bận gì không? Nếu không, cha muốn con hãy ở lại với cha một lát, vì tối nay con không đến được mà. Cha thấy trong người hơi khó chịu, vả lại cha muốn được gặp con càng nhiều càng tốt trước khi lên đường.
- Vâng, con có thể ở lại một lúc. Đến sáu giờ con mới sẽ phải đi cơ ạ.
- Đi họp phải không?
Arthur gật đầu. Montanelli vội lảng sang chuyện khác. Ông bảo:
- Cha muốn nói với con về việc của bản thân con. Khi cha đi vắng, con cần có một cha khác làm cha giải tội[16] cho con.
[16] Confessor (tiếng Anh): Tức là cha (linh mục) mà mình đến xưng tội và xin được giải tội.

- Khi nào cha trở về con vẫn có thể tiếp tục xin cha giải tội cho, có được không ạ?
- Con trai yêu quý, sao con lại hỏi thế? Dĩ nhiên cha đang chỉ nói thời gian ba, bốn tháng mà cha phải đi xa. Con có ưng một trong các cha ở Santa Caterina[1] giải tội cho con không?
[17] Santa Caterina (tiếng Ý): Nữ thánh (Bà Thánh) Catarina; nhà thờ ở Pisa

- Xin vâng.
Họ nói chuyện với nhau chút ít về những việc khác, rồi Arthur đứng dậy:
- Padre, con phải đi thôi, kẻo các bạn sinh viên lại chờ.
Một vẻ thẫn thờ lại hiện ra trên gương mặt Montanelli.
- Đã đến giờ rồi sao? Con hầu như vừa khiến lòng cha thoát khỏi u ám. Thôi được, con đi.
- Kính chào cha. Nhất định mai con sẽ đến.
- Con cố đến sớm để cha kịp gặp riêng con. Cha Cardi sẽ có mặt tại đây. Arthur con trai yêu quý của cha, trong khi cha đi vắng con hãy thận trọng chớ để bị lôi kéo vào những việc liều lĩnh, chí ít là cho tới khi cha về. Con chưa hiểu được cha lo cho con biết chừng nào khi cha phải xa con.
- Padre, cha khỏi lo. Mọi sự đều bình yên cả, và sẽ còn bình yên lâu.
- Thôi, con đi!
Montanelli giật giọng nói vậy rồi ngồi xuống viết.
Bước vào căn phòng, nơi các sinh viên thường tổ chức các cuộc hội họp nhỏ, người đầu tiên mà cặp mắt Arthur bắt gặp lại chính là cô bạn của anh từ thuở nhỏ, con gái bác sĩ Warren. Cô ngồi ở một góc phòng cạnh cửa sổ, đang mải miết và chăm chú nghe một thanh niên cao lớn, người vùng Lombardy[18], mặc bộ quần áo đã sờn, là một trong
những người khởi xướng
của phong trào, nói chuyện với cô. Mới có mấy tháng mà cô bé đã khác hẳn trước: lớn vổng lên, và nay đã ra vẻ một thiếu nữ trưởng thành, mặc dù sau lưng vẫn còn buông thõng đôi bím tóc dày và đen nhánh theo kiểu của nữ sinh. Cô bận toàn đen, đầu cũng quàng một chiếc khăn đen[19] vì trong phòng lạnh, lại lộng gió. Trên ngực cô đeo một cành bách nhỏ, huy hiệu của
Nước Ý trẻ
.
Người khởi xướng
đang say sưa mô tả những nỗi khốn cùng của nông dân Calabria[20], còn cô thì im lặng ngồi nghe, một tay chống cằm, mắt nhìn xuống sàn. Nhìn cô, Arthur như thấy hiện ra trước mắt mình một ảo ảnh ưu sầu về Nữ thần Tự do đang khóc than nền Cộng hòa đã mất. (Nhưng Julia thì lại chỉ rặt thấy ở cô một đứa con gái ngỗ nghịch, nước da tái mét, mũi méo mó, và thêm một chiếc áo váy đã may bằng loại vải kiểu cũ lại còn ngắn cũn cỡn nữa chứ).
[18] Lombardy (tiếng Anh; tiếng Ý: Lombardia): Vùng phát triển lâu đời giáp dãy núi Apls ở cực bắc nước Ý, và giáp Thụy Sĩ, có thủ phủ là Milano.
[19] Cho thấy Gemma (Jim) mặc toàn đồ đen theo kiểu của G.Mazzini,
tiếp tục để tang cho cả nước Ý
, biểu thị quyết tâm chiến đấu cho nền độc lập và thống nhất của Tổ quốc Ý.
[20] Calabria (tiếng Ý): Vùng núi nghèo ở tận cùng cực nam bán đảo Ý, hồi bấy giờ còn nằm trong Vương quốc hai Sicilia (Kingdom of the Two Sicilies).

Đến khi có người gọi chàng thanh niên Lombardy ra phía đầu phòng đằng kia, Arthur mới lại gần cô gái mà nói:
- Jim cũng ở đây à!
Jim là tên gọi trại đi hồi nhỏ của cái tên khá kỳ lạ mà cô được đặt lúc rửa tội[21] là Jennifer. Các bạn học người Ý thường gọi cô là Gemma.
[21] Baptismal name (tiếng Anh): Gọi là tên rửa tội hoặc tên thánh.

Cô giật mình, ngẩng đầu nhìn lên:
- Ôi, Arthur! Tôi không ngờ anh… đã tham gia ở đây rồi cơ đấy!
- Tôi cũng không tưởng tượng được về Jim đâu. Jim ạ! Từ hồi nào Jim đã…
Cô vội ngắt lời:
- Anh chưa biết đâu! Tôi chưa phải là đảng viên. Tôi chỉ mới làm vài ba công tác nhỏ thôi. Số là tôi có gặp Bini… anh biết Carlo Bini[22] chứ?
[22] Carlo Bini (tiếng Ý): Tên nam giới người Ý.

- Dĩ nhiên, có.
Bini là người tổ chức ra chi bộ Leghorn nên trong
Nước Ý trẻ
ai cũng biết anh ta.
- Đấy, chính anh ấy đã khơi mào nói với tôi về những chuyện này. Tôi bèn yêu cầu anh ấy cho đi dự một cuộc họp với các sinh viên. Cách đây ít hôm anh ấy có viết thư đến Florence[23] cho tôi… Tôi có về Florence để nghỉ lễ Giáng sinh[24], anh có biết không nhỉ?
[23] Florence (tiếng Anh; tiếng Ý: Firenze đọc là Phi-ren-txê): Thủ phủ của Đại Công quốc Tôxcana xưa, thành phố đẹp nổi tiếng ở nước Ý, ở phía đông Pisa và Livorno (cũng trong Công quốc) và cách Roma khá xa về phía bắc. Từ năm 1864, đã từng thay thế Torino (Turin) làm thủ đô nước Ý.
[24] Christmas (tiếng Anh): Cũng là lễ Nôen (Noel tiếng Pháp) và cũng gọi là
mùa Giáng sinh
.

- Dạo này tôi ít được tin nhà lắm.
- À, phải rồi! Dẫu sao, tôi cũng đã đến ở với hai chị em nhà Wrights[5]. (Chị em nhà Wrights trước là hai bạn cùng học với Gemma, sau đã chuyển về ở Florence). Thế là Bini viết thư cho tôi nói trên đường về nhà thì hôm nay ghé qua Pisa, bởi thế tôi mới đến được đây. A, họ bắt đầu rồi kìa.
[25] Wrights (tiếng Anh): Họ một gia đình người Anh.

Bản thuyết trình nói về nền Cộng hòa lý tưởng và nói bổn phận thanh niên phải sẵn sàng phấn đấu vì lý tưởng ấy. Tuy nhận thức của bản thuyết trình về đề tài này cũng còn có chỗ mơ hồ, nhưng Arthur vẫn nghe với lòng cảm phục sùng kính. Trong thời kỳ này, nhận thức của anh là không có ý phê phán gì một cách khá kỳ lạ, một khi đã chấp nhận lý tưởng đạo đức nào là anh liền nuốt chửng ngay, không ngừng lại một tẹo nào để xem mình có thật tiêu hóa được không. Khi bản thuyết trình cùng phần thảo luận dài tiếp theo đã chấp dứt, và các sinh viên bắt đầu giải tán, anh liền trở lại chỗ Gemma nãy giờ vẫn ngồi trong góc phòng.
- Cho tôi cùng đi với Jim nhé. Jim hiện đang ở nhà ai?
- Ở với Marietta[26].
[26] Marietta (tiếng Ý): Tên phụ nữ Ý.

- Bà quản gia cũ của ba Jim ấy ư?
- Phải, nhà bà ấy ở cách đây khá xa đấy.
Họ trầm ngâm bước đi một lúc. Rồi Arthur bỗng hỏi:
- Bây giờ Jim mười bảy tuổi rồi, đúng không nào?
- Tôi mười bảy từ tháng mười.
- Bao giờ tôi cũng đinh ninh trong dạ rằng lớn lên Jim sẽ chẳng ham mê nhảy nhót lăng nhăng như những cô gái khác đâu. Jim thân mến, tôi luôn tự hỏi không biết có lúc nào Jim sẽ ở trong hàng ngũ của chúng ta không nhỉ?
- Tôi cũng nghĩ thế.
- Jim nói đã làm một số công tác do Bini giao. Vậy mà tôi không hề biết là Jim có quen cả Bini.
- Không phải do Bini giao đâu, mà do một người khác kia.
- Người ấy là ai?
- Là Bolla[27], người nói chuyện với tôi hồi tối ấy.
[27] Bolla (tiếng Ý): Họ người Ý.

- Jim có quen biết cậu ta lắm không?
Giọng Arthur đã pha chút ghen tị. Bolla là người đã từng va chạm với anh. Hai người ganh nhau làm một công tác mà rốt cuộc ban chấp hành
Nước Ý trẻ
đã phó thác cho Bolla vì cho rằng Arthur còn quá trẻ và thiếu kinh nghiệm.
- Tôi quen biết anh ấy khá nhiều, và cũng rất mến anh ấy. Anh ấy đã từng ở Leghorn.
- Tôi biết. Cậu ấy đến đấy khoảng tháng mười một…
- Về chuyện tàu bè đấy![28]. Arthur này, anh có nghĩ rằng giá mà dùng chỗ nhà anh ở để làm việc này thì an toàn hơn chỗ nhà tôi không? Sẽ chẳng ai nghi ngờ một nhà chủ hãng tàu giàu có như nhà anh. Với lại anh còn quen biết hết mọi người trên các bến nữa…
[28] Hồi ấy Mazzini bí mật ra tờ báo
Nước Ý trẻ
tại thành phố cảng Marseilles (đọc là Mác-xây) bên Pháp. Báo và tài liệu chính trị đều được bí mật đưa theo tàu biển từ Marseilles về Ý qua cảng Leghorn (tức Livorno).

- Suỵt! Khẽ chứ, bạn thân mến! Thế ra tài liệu từ Marseilles[29] đến vẫn cất giấu ở nhà Jim ư?
[29] Marseilles (tiếng Pháp): Hải cảng rất lớn ở phía nam nước Pháp, trên bờ biển Địa Trung Hải, rất gần với Ý.

- Chỉ mỗi một ngày thôi. Ối! Lẽ ra tôi chẳng nên cho anh biết chuyện này nhỉ?
- Sao lại không? Jim đã biết tôi là người của đoàn thể rồi mà. Gemma thân mến ơi, đối với tôi trên đời này không còn gì sung sướng bằng việc Gemma cùng đi với chúng tôi… cả Gemma và cả Padre nữa.
- Cả Padre của anh à! Chắc hẳn là ông ấy…
- Không, cách nghĩ của cha thì hẳn là khác rồi. Thế nhưng đôi khi tôi vẫn tưởng tượng… nghĩa là tôi vẫn hy vọng… tôi không hiểu là…
- Nhưng Arthur ơi! Ông ấy là cố đạo kia mà!
- Thì đã sao? Trong đoàn thể của chúng ta cũng có cả các linh mục chứ, có hai cha đang viết báo cho chúng ta đấy thôi. Mà sao lại không nhỉ? Sứ mệnh của giáo sĩ là dẫn dắt thế gian đến những lý tưởng và mục đích cao cả, thì chính đoàn thể của chúng ta cũng có làm cái gì khác thế đâu? Rốt cục đó chính là vấn đề tôn giáo và đạo đức, hơn là vấn đề chính trị. Vì khi người ta đã sẵn sàng để trở thành các công dân tự do và có trách nhiệm rồi, thì không ai có thể cứ bắt họ làm nô lệ mãi được.
Gemma nhíu mày lại:
- Arthur, tôi có cảm tưởng là lôgic của anh có chỗ nào lẫn lộn rồi đấy. Cha cố giảng dạy học thuyết tôn giáo. Tôi thấy chuyện đó chẳng dính dáng gì đến việc chúng ta tự giải phóng mình khỏi ách nước Áo cả.
- Linh mục là người giảng dạy đạo Kitô; mà Đức Kitô là người vĩ đại nhất trong tất cả các nhà cách mạng.
- Anh biết không, hôm nọ tôi có nói chuyện với ba tôi về vấn đề cha cố, ngay cả ba tôi cũng…
- Gemma, ba Gemma là tín đồ đạo Tin lành mà.
Sau khoảnh khắc im lặng, cô quay lại thẳng thắn nhìn vào mắt Arthur.
- Arthur này, ta gác chuyện ấy sang một bên thì tốt hơn. Hễ anh mở miệng nói đến người theo đạo Tin lành là thấy anh chẳng bao giờ có thái độ khoan dung cả.
- Chẳng phải là tôi không muốn khoan dung. Mà theo tôi, nói chung chính người theo đạo Tin lành không khoan dung khi nói đến các cha cố thì có.
- Thì cứ coi là như thế đi. Dù sao, chúng ta đã cãi cọ với nhau quá nhiều về vấn đề này rồi, chẳng đáng khơi lại làm gì nữa. Anh thấy bài thuyết trình hôm nay thế nào?
- Tôi rất thích… nhất là phần cuối. Tôi khoái nhất là lúc cậu ấy nhấn mạnh: chớ mơ mộng Cộng hòa, mà phải sống chết với Cộng hòa! Điều đó đúng với lời dạy của Đức Kitô:
Nước Trời
[30] là ở trong lòng các ngươi
.
[30] The Kingdom of Heaven (nguyên văn tiếng Anh): Từ Công giáo, cũng là
Vương quốc trên Trời
.

- Chính phần ấy tôi lại không thích. Anh ấy nói quá nhiều về những điều kỳ diệu mà chúng ta phải nghĩ, phải biết và phải theo, nhưng không vạch ra cụ thể những gì chúng ta phải làm.
- Khi thời cơ đến, chúng ta sẽ có khối việc mà làm. Nhưng chúng ta phải kiên nhẫn. Những chuyển biến vĩ đại như thế không thể làm xong trong một ngày.
- Việc nào phải tiến hành càng lâu, lại càng có lý do để bắt đầu ngay tức khắc. Anh nói cần phải chuẩn bị sẵn sàng để có được tự do… vậy thử hỏi anh, có ai là người có đủ điều kiện để hưởng tự do bằng mẹ anh không? Bà chẳng phải là người phụ nữ thánh thiện vẹn toàn chưa từng thấy đó sao? Nhưng tất cả lòng tốt của bà đã có ích gì? Bà chỉ là một người nô lệ cho tới ngày cuối cùng của đời mình… vì vợ chồng anh James mà bà phải chịu đựng bao ức hiếp, đớn đau và sỉ nhục. Nếu bà không hiền lành và nhẫn nhục đến thế, đời bà sẽ dễ chịu hơn biết bao nhiêu, người ta đâu dám đối xử với bà tệ bạc đến như vậy. Với nước Ý cũng chính là thế thôi: không phải là nhẫn nhục… mà phải có những ai đó đứng lên để tự bảo vệ lấy mình.
- Jim thân mến, nếu tức giận và nhiệt tình có thể cứu vãn được nước Ý thì nước Ý đã tự do từ lâu rồi. Nước Ý không cần hận thù mà cần tình yêu.
Khi nói ra từ này, máu bỗng bốc mạnh lên tận trán anh, rồi lại lắng xuống. Nhưng Gemma không nhận thấy, cô còn mải nhìn thẳng về phía trước, mày nhíu và môi mím chặt lại.
Sau giây lát im lặng, cô bảo:
- Arthur, chắc anh cho là tôi sai. Nhưng, tôi đúng đấy, rồi một ngày kia anh sẽ thấy thôi. Đến nhà rồi. Anh có vào chơi không?
- Thôi, khuya rồi. Ngủ ngon nhé, bạn thân mến!
Anh đứng trên bậc cửa, nắm chặt tay cô trong đôi tay mình.
-
Vì Chúa và nhân dân…

Chậm rãi, trịnh trọng, cô đọc nốt câu khẩu hiệu:
-
..trung thành suốt đời
[31].
[31] Nguyên văn là:
Now and forever
(bây giờ và mãi mãi; trước sau như một; vĩnh viễn thủy chung).

Rồi cô rút tay ra, chạy vào nhà. Khi cánh cửa đã đóng lại, Arthur cuối xuống nhặt cành bách nhỏ vừa rơi xuống từ ngực cô.