Chương 2.6

Dịch giả: Lê Thu Hằng
C.ty Nhã Nam phát hành
Nhà xuất bản Văn học
Tôi không yêu cầu các ngài bỏ phiếu thông qua luật cấm các tổ kiến đồ chơi này vì lòng thương hại với loài kiến, hay vì quyền làm loài vật của chúng. Loài vật không có quyền nào cả: người ta cho sinh sản chúng hàng loạt để hiến chúng cho tiêu dùng của chúng ta. Tôi yêu cầu các ngài bỏ phiếu bằng cách hãy hình dung rằng ngay chúng ta cũng có thể bị nghiên cứu và bị cầm tù bởi một cơ cấu khổng lồ. Liệu các ngài có muốn Trái đất, một ngày nào đó, bị tặng làm quà Noel cho một ông thánh trẻ vô trách nhiệm không?

Mặt trời lúc chính ngọ.
Những con đến muộn, đực và cái, chen chúc nhau trong các lối lớn lộ ra bên ngoài vỏ của Tổ. Những con kiến thợ đẩy chúng, liếm chúng, động viên chúng.
Con cái 56 kịp thời hòa mình trong đám đông hân hoan đó, chỗ mà tất cả các mùi thông hành trộn lẫn vào nhau. Không ai ở đây có thể nhận dạng được hơi của nó. Để mình cuốn theo đám đông chị em, nó trèo lên ngày càng cao và qua nhiều khu phố cho tới giờ còn chưa biết tới.
Bỗng nhiên, ở góc một hành lang, nó gặp một thứ mà nó chưa bao giờ nhìn thấy. Ánh sáng ban ngày. Đầu tiên chỉ là một quầng trên tường, nhưng nó nhanh chóng biến thành ánh sáng chói lòa. Cuối cùng, đây chính là sức mạnh huyền bí mà các vú nuôi đã tả cho nó. Cái ấm, cái dịu dàng, ánh sáng huyền ảo. Hứa hẹn về một thế giới kỳ diệu.
Do cố hấp thụ quang tử mộc vào nhãn cầu, nó có cảm giác say. Như thể nó đã uống quá nhiều nước mật lên men ở tầng thứ ba mươi hai.
Cô công chúa 56 tiếp tục tiến. Mặt đất rải rác những vệt trắng khó chịu. Nó bì bõm trong đám quang tử nóng. Đối với người sống cả tuổi thơ dưới lòng đất, sự tương phản thật mạnh.
Chỗ ngoặt mới. Một vệt sáng xoáy vào nó, trải rộng thành những vòng tròn chói lọi, sau đó thành bức màn ánh bạc. Ánh sáng dội xuống liên tục buộc nó phải lùi lại. Nó có cảm giác các hạt ánh sáng chui vào mắt nó, đốt các dây thần kinh thị giác của nó, gặm nhấm ba bộ não của nó. Ba bộ não… thừa kế lâu đời của tổ tiên cho ai có hạch thần kinh ở mỗi đốt vòng, một hệ thần kinh cho mỗi phần của cơ thể.
Nó tiến ngược chiều gió quang tử. Đằng xa, nó nhận ra bóng chị em của mình bị mặt trời nuốt mất. Cứ như là ma.
Nó tiến tiếp. Kitin của nó trở nên ấm. Ánh sáng này, người ta đã cố thử tả cho nó hàng nghìn lần, vượt trên mọi ngôn từ, phải được hưởng nó! Nó nghĩ tới tất cả kiến thợ ở tiểu cấp
kiến bảo vệ
phải sống cả đời giam trong Tổ và sẽ không bao giờ biết đến bên ngoài và mặt trời của bên ngoài là thế nào.
Nó đi xuyên vào bức tường ánh sáng và thấy bóng mình được chiếu ở phía bên kia, ngoài Tổ. Mắt nhiều ô của nó điều chỉnh từ từ, tuy nhiên, nó vẫn cảm thấy những vết châm châm của không khí hoang dại. Một luồng khí lạnh, chuyển động và có mùi thơm, trái ngược với không khí được thuần hóa ở thế giới nơi nó đã sống.
Râu nó lượn quanh. Nó khó khăn định hướng chúng theo ý mình. Một luồng khí chuyển động nhanh hơn làm râu nó áp sát vào mặt. Cánh nó đập vù vù.
Trên kia, ở đỉnh mái vòm, một số kiến thợ đón nó. Chúng nắm chân nó, kéo nó lên, đẩy nó về phía trước trong đám đông hữu tính ồn ào, hàng trăm con đực và cái lúc nhúc, chen nhau trên một diện tích hẹp. Công chúa 56 hiểu là mình đang ở trên đường cất cánh để bay giao phối nhưng phải chờ thời tiết đẹp hơn.
Thế nhưng, trong khi gió tiếp tục thổi, khoảng chục con chim sẻ nhận ra đám kiến hữu tính. Phấn khích vì của từ trên trời rơi xuống, chúng sà xuống gần hơn. Khi chúng tiến gần quá, pháo binh ở vành đai xung quanh đỉnh bồi cho chúng những cú bắn axít.
Đúng lúc, một con trong số đó thử vận may, nó lao mình xuống đám đông, cắp ba con cái và bay lên! Trước khi kẻ bạo gan lấy lại độ cao, nó đã bị pháo binh hạ gục; nó lăn lộn trong cỏ, đáng thương, mỏ còn đầy, với hy vọng chùi hết chất độc ở cánh mình.
Như thế để làm gương cho chúng, cho tất cả bọn chúng! Và thực tế, những con chim sẻ lùi lại một chút… Nhưng chẳng ai dễ bị lừa cả. Chúng sẽ nhanh chóng quay lại, thử nghiệm hệ thống phòng không.
ĐỘNG VẬT ĂN MỒI: Nền văn minh nhân loại của chúng ta sẽ ra sao nếu chúng ta không thoát được những động vật ăn mồi lớn, như sói, sư tử, gấu hay sói vằn?
Chắc chắn là một nền văn minh không yên, luôn phải xem xét lại.
Người La Mã, để tạo ra sự sợ hãi trong những lễ rưới rượu của mình, đã cho mang một xác chết đến. Như thế, tất cả mọi người sẽ nhớ là chẳng được gì cả và cái chết có thể đến bất cứ lúc nào.
Nhưng ngày nay, con người cán nát, loại bỏ, cho vào bảo tàng tất cả những loài có thể ăn mình. Đến nỗi chỉ còn mỗi vi trùng, và có thể là kiến nữa, khiến họ lo lắng.
Ngược lại, nền văn minh myrmécéen phát triển mà không tài nào loại bỏ được những kẻ ăn thịt chúng. Kết quả: loài côn trùng này sống mà luôn phải xem xét lại. Nó biết là nó mới chỉ đi được nửa đường, vì ngay cả con vật ngu ngốc nhất cũng có thể phá, bằng một cú chân, kết quả của bao nhiêu nghìn năm kinh nghiệm suy nghĩ.
Edmond Wells,
Bách khoa toàn thư kiến thức tương đối và tuyệt đối.
Gió yên trở lại, các luồng không khí trở nên ít đi, nhiệt độ tăng lên. Ở 22°-thời gian, Tổ quyết định thả các con của mình.
Con cái làm bốn cánh của nó kêu vù vù. Chúng đã sẵn sàng, cực kỳ sẵn sàng. Tất cả các mùi của những con đực trưởng thành này đưa khát khao tình dục của chúng tới đỉnh điểm.
Những trinh nữ đầu tiên duyên dáng bay lên. Chúng lên được phía trên cách chừng một trăm đầu và… bị lũ chim sẻ diệt gọn. Không một con nào thoát.
Ở dưới là sự hỗn loạn, nhưng người ta không thể vì thế mà từ bỏ. Đám thứ hai cất cánh. Bốn con cái trên một trăm con vượt qua được hàng rào mỏ và lông. Các con đực bám theo sau thành đội hình sít nhau. Chúng, người ta để chúng qua, chúng quá gầy để lũ chim sẻ quan tâm.
Đợt kiến cái thứ ba tiến tới các đám mây. Hơn năm mươi con chim trên đường bay của chúng. Một cuộc tàn sát. Không một con nào sống sót. Những con chim, càng ngày càng đông hơn, như là chúng đã thông đồng với nhau. Ở phía trên, giờ có chim sẻ, chim hét, chim cổ đỏ, sẻ khướu, chim bồ câu… Chúng kêu ríu rít. Với chúng, đó cũng là buổi liên hoan!
Đợt thứ tư cất cánh. Cũng thế, không một con cái nào thoát. Bọn chim đánh nhau, để có những miếng ngon nhất.
Pháo binh bực dọc. Họ cố hết sức bắn thẳng những tuyến axít fomic của mình. Nhưng những kẻ ăn thịt ở quá cao. Những giọt chết người rơi thành mưa xuống thành phố, gây ra rất nhiều thiệt hại và thương vong.
Nhiều con cái bỏ cuộc, khiếp sợ. Chúng thấy là không thể vượt qua được và thích đi xuống giao phối trong phòng, cùng với những công chúa bị tai nạn khác.
Đợt thứ năm được dựng lên, sẵn sàng cho sự hy sinh cao cả. Cần phải vượt qua cái tường mỏ kia bằng mọi cách! Mười bảy con cái thoát, được bốn mươi ba con đực theo sát sau.
Đợt thứ sáu: mười hai con cái qua!
Thứ bảy: ba mươi tư!
56 vỗ cánh. Nó còn chưa dám đi. Đầu một chị em vừa rơi dưới chân nó, một cái lông tơ mang điềm dữ nhẹ nhàng rơi theo. Nó đã muốn biết Bên ngoài rộng lớn là gì ư? A, giờ thì nó bất động!
Nó sẽ lao cùng đợt thứ tám chứ? Không… Và nó làm đúng, vì đợt đó bị tiêu diệt hết.
Cô công chúa sợ. Nó lại vỗ bốn cánh kêu vù vù và nhấc mình lên một chút. Tốt rồi, ít ra thì cánh cũng ổn, không vấn đề gì, chỉ mỗi cái đầu… Nỗi sợ hãi xâm chiếm nó. Phải tỉnh táo. Rất ít may mắn là nó thành công.
56 ngừng đập cánh: bảy mươi ba con cái của đợt thứ chín vừa thoát qua. Kiến thợ phát ra pheromon động viên. Hy vọng hồi sinh. Nó sẽ đi với đợt thứ mười chứ?
Vì nó do dự, bỗng nhiên nó nhận ra, ở xa hơn một chút, con thọt nhỏ và con béo giết người giờ mù mắt. Chẳng cần phải thêm gì để thuyết phục nó nữa. Nó vỗ cánh bay đi. Răng của hai con kia khập lại trong không khí. Chúng bị trượt nó không xa lắm.
56 dừng một lúc ở đoạn giữa Tổ và đám chim. Và nó được đợt bay thứ mười vây quanh, nó tranh thủ điều đó, chúng lao thẳng, nó cũng thế, về phía vòng xoáy trên không trung. Hai con bên cạnh nó bị đớp, trong khi nó bất ngờ sượt qua giữa những chiếc móng rất lớn của một con chim sẻ ngô.
Đơn giản chỉ là vấn đề may mắn.
Thế đấy, chúng có mười bốn con bình an vô sự thoát nạn của đợt thứ mười. Nhưng con 56 không quá ảo tưởng. Nó mới chỉ vượt qua được thử thách đầu tiên. Điều khó khăn hơn còn ở phía trước. Nó biết các con số. Thông thường, trên một nghìn năm trăm công chúa bay lên, khoảng mười con chạm đất không trở ngại gì. Bốn kiến chúa, trong giả thuyết lạc quan nhất, sẽ xây được tổ của mình.
THỈNH THOẢNG KHI: Thỉnh thoảng, khi tôi đi dạo vào mùa hè, tôi nhận thấy mình suýt giẫm phải một loài ruồi. Tôi nhìn nó kỹ hơn: đó là một con kiến chúa. Nếu như có một con, sẽ có hàng nghìn. Chúng quặn mình trên mặt đất. Tất cả chúng bị giày của con người nghiến nát, hoặc đập phải kính chắn gió của ô tô. Chúng kiệt sức, không kiểm soát được khả năng bay nữa. Bao nhiêu tổ kiến bị hủy diệt như thế, chỉ vì một cú cần gạt nước trên một con đường mùa hè?
Edmond Wells,
Bách khoa toàn thư kiến thức tương đối và tuyệt đối.
Trong khi con cái 56 tăng tốc những đôi cánh dài nhìn như kính ghép màu của mình, nó nhận thấy đằng sau nó bức tường lông đang khép lại đợt thứ mười một và mười hai. Khổ thân họ! Còn năm đợt kiến cái nữa là Tổ tuôn ra hết mọi hy vọng.
Nó không nghĩ tới điều đó nữa, nó bị hút vào bầu trời bất tận. Tất cả đều xanh, xanh làm sao! Đối với một con kiến chỉ biết cuộc sống dưới lòng đất, thật là tuyệt vời khi rẽ không khí. Nó có cảm giác chuyển động trong một thế giới khác. Nó đã rời những hành lang hẹp của mình để tới một không gian chóng mặt, nơi mọi thứ đều hiện thành ba chiều.
Bằng trực giác, nó khám phá mọi khả năng bay lượn. Bằng cách chuyển trọng lượng mình lên cánh bên này, nó ngoặt sang phải. Nó bay lên bằng cách đổi góc đi của cú đập cánh. Hoặc xuống thấp. Hoặc tăng tốc… Nó nhận ra rằng để chuyển hướng được hoàn hảo, nó phải dựng đầu các cánh theo một trục tưởng tượng và không được do dự định vị cơ thể mình ở một góc hơn 45°.
Con cái 56 khám phá ra là bầu trời không trống trải. Đằng xa kia. Trời đầy gió. Vài luồng,
những cái bơm
, làm nó bay cao lên. Ngược lại, những hố không khí làm nó mất độ cao. Người ta có thể nhận ra những hố đó bằng cách quan sát những con côn trùng đang bay ngay phía trước, tùy theo các cử động của chúng mà người ta dự đoán…
Nó lạnh. Ở trên cao trời lạnh. Đôi khi, có gió xoáy, gió lốc với luồng khí ấm hay lạnh buốt làm nó quay như một con quay.
Một nhóm con đực đuổi theo nó. Con cái 56 tăng tốc độ, để chỉ những con nhanh nhất và ngoan cường nhất bắt kịp nó. Đó là lựa chọn giống đầu tiên.
Nó cảm thấy có một sự tiếp xúc. Một con đực áp chặt vào bụng nó, leo lên người nó. Con đực khá nhỏ, nhưng vì con này ngừng đập cánh nên trọng lượng của nó có vẻ nặng.
Con cái mất độ cao một chút. Ở phía trên, con đực vặn mình để không bị những chiếc cánh đang đập làm phiền. Hoàn toàn mất thăng bằng, con đực uốn cong bụng lại để tiếp xúc với bộ phận sinh dục cái từ ngòi của mình.
Con cái tò mò chờ đợi những cảm giác. Cảm giác kim châm ngọt ngào bắt đầu xâm chiếm nó. Điều đó gợi cho nó một ý tưởng. Không báo trước, nó ngả về phía trước và lao bổ xuống. Không cưỡng lại được! Ngây ngất! Tốc độ và tình dục tạo thành thứ cocktail thỏa mãn lớn đầu tiên của nó.
Hình ảnh con 327 thoáng xuất hiện trong đầu nó. Gió thổi qua giữa lông mắt nó. Một thứ nhựa sống đậm đà làm râu nó rung rinh. Một phần tâm trí nó biến thành biển nổi sóng. Những chất lỏng lạ chảy ra từ mọi tuyến nó. Chúng trộn vào nhau thành một thứ xúp sôi sục đổ vào não nó.
Tới đầu ngọn cỏ, nó tập trung sức mình và đập cánh trở lại. Nó lao thẳng lên. Khi nó đã lấy lại thế cân bằng, con đực cảm thấy không khỏe nữa. Chân con đực run lập cập, hàm nó không ngừng mở ra và khép lại vô cớ. Tim ngừng đập. Và rơi tự do…
Ở phần đông các loài côn trùng, con đực được lên chương trình là chết ngay ở lần giao phối đầu tiên. Nó chỉ được hưởng một cú, một cú ra trò. Ngay khi tinh trùng ra khỏi cơ thể thì chúng cũng mang luôn theo mình cuộc sống của người chủ sở hữu.
Ở loài kiến, sự phóng tinh giết con đực. Ở những loài khác thì là con cái, một khi đã thỏa mãn, sát hại luôn ân nhân của mình. Đơn giản là vì các cảm xúc tạo cho nó sự thèm ăn.
Cần phải thuận theo sự hiển nhiên: thế giới côn trùng hoàn toàn là thế giới của những con cái, chính xác hơn là của những bà góa. Con đực chỉ có vị trí phụ ở đó…
Nhưng đã có con giống thứ hai níu lấy nó. Đi là bị thế chỗ! Con thứ ba tới, sau đó còn nhiều con khác. Con cái 56 không đếm nữa. Chúng có chừng ít nhất mười bảy hay mười tám con thay phiên nhau để đổ đầy túi nhận tinh của nó những giao tử khỏe khoắn.
Nó cảm nhận được thứ chất lỏng sống đang sôi sục trong bụng mình. Đó là nơi dự trữ dân cư tổ tương lai của nó. Hàng triệu tế bào giới tính đực sẽ cho phép nó đẻ hàng ngày trong vòng mười lăm năm.
Xung quanh nó, các chị em hữu tính cũng có chung cảm giác. Bầu trời đầy kiến cái bay, có một hay nhiều con đực trèo lên trên, cùng nhau giao hợp với một con cái. Từng đoàn yêu đương treo mình trong những đám mây. Các quý bà say vì mệt nhoài và vì hạnh phúc. Chúng không còn là công chúa nữa, chúng là hoàng hậu. Những lần thỏa mãn lặp đi lặp lại làm chúng kiệt sức và chúng khó mà kiểm soát được hướng bay của mình.
Đó chính là lúc mà bốn con chim nhạn oai vệ chọn để chui ra khỏi một cây anh đào đang ra hoa. Chúng không bay, chúng len lỏi giữa các tầng trời, không chút động lòng ớn lạnh… Chúng lao về phía những con kiến có cánh, mỏ mở rộng, và nuốt chửng hết con này đến con khác. Đến lượt con 56 bị truy đuổi.
103 683 đang ở trong phòng các nhà thám hiểm. Nó tính tiếp tục một mình cuộc điều tra bằng cách thâm nhập vào tổ mối miền Đông, nhưng người ta lại đề nghị nó tham gia vào đoàn thám hiểm để đi
săn rồng
. Quả thực, người ta đã phát hiện ra một con thằn lằn ở đồng cỏ của Zoubi-zoubi-kan, tổ có đàn rệp lớn nhất của cả Liên bang - 9 triệu con cho sữa! Thế nhưng, một con thằn lằn xuất hiện có thể cản trở đáng kể các hoạt động chăn nuôi.
May là Zoubi-zoubi-kan nằm ở biên giới phía Đông của Liên bang, ngay nửa đường giữa tổ mối và Bel-o-kan. Vì thế, 103 683 chấp nhận đi với đoàn thám hiểm này. Như thế, sẽ không ai biết chuyến đi của nó.
Xung quanh nó, những nhà thám hiểm khác đang chuẩn bị kỹ lưỡng. Chúng làm đầy ắp diều tập thể bằng dự trữ năng lượng ngọt và túi axít fomic của mình. Sau đó, chúng bôi nước dãi ốc sên lên mình để khỏi bị lạnh và cũng để (giờ chúng đã biết) chống các bào tử nấm thối sớm.
Người ta nói về cuộc đi săn thằn lằn. Nhiều người so sánh nó với những con kỳ nhông hay ếch, nhưng đa số trong ba mươi hai nhà thám hiểm nhất trí thừa nhận rằng với thằn lằn, thì mức độ khó khăn của cuộc săn là hơn hẳn.
Một con già cho là những con thằn lằn có khả năng mọc lại đuôi khi đuôi bị cắt! Người ta cười nó… Một con khác khẳng định đã nhìn thấy một trong số những con quái vật này nằm im như hòn đá trong vòng 10°. Tất cả gợi lại những câu chuyện của các cư dân Bel-o-kan đầu tiên đối đầu bằng răng trần với những con quái vật này - thời đó việc dùng axít fomic chưa phổ biến lắm.
103 683 không thể nén rùng mình được. Cho tới tận bây giờ, chưa bao giờ nó nhìn thấy thằn lằn, và viễn cảnh tấn công một con bằng răng trần hay thậm chí bắn axít đi nữa cũng không làm nó yên tâm. Nó tự nhủ sẽ chuồn ngay khi có cơ hội đầu tiên. Sau chót, cuộc điều tra
vũ khí bí mật của bọn mối
của nó có ý nghĩa trọng yếu đối với sự sống còn của Tổ hơn là một cuộc đi săn thể thao nào đó.
Các nhà thám hiểm đã sẵn sàng. Chúng trèo lên các hành lang của vành đai bên ngoài rồi chui ra ngoài ánh sáng bằng cửa số 7, được gọi là
cửa Đông
.
Đầu tiên, chúng phải rời ngoại ô của Tổ. Không đơn giản. Tất cả các vùng phụ cận Bel-o-kan đầy đám kiến thợ và kiến lính, con này vội vã hơn con kia.
Có rất nhiều luồng đi lại. Một số kiến chở lá, quả, hạt, hoa hay nấm. Số khác vận chuyển cành cây nhỏ và sỏi để làm vật liệu xây dựng. Số khác nữa thì khiêng thịt săn được… Hỗn loạn mùi.
Toán thợ săn mở một lối đi giữa những đám đông tắc nghẽn. Sau đó thì giao thông thoáng hơn. Đại lộ hẹp dần lại để thành một con đường chỉ rộng chừng ba đầu (chín milimét), sau còn hai, và còn lại một. Chắc hẳn chúng đã ở xa Tổ, chúng không nhận thấy những thông tin tập thể nữa. Nhóm đã cắt liên hệ khứu giác của mình và tổ chức thành một đơn vị độc lập. Nhóm chọn đội hình
đi dạo
, kiến xếp thành hàng hai.
Chúng nhanh chóng gặp một nhóm khác, cũng là thám hiểm. Chắc họ đã gặp nhiều gay go. Đoàn quân ít ỏi của họ chỉ còn mỗi một con kiến lành lặn. Còn lại toàn con tàn phế. Một vài con chỉ còn mỗi một chân và lết đi một cách thảm hại. Cũng chẳng khá hơn đối với những con không còn râu hoặc bụng nữa.
103 683 chưa bao giờ nhìn thấy những chiến binh bị thương nặng đến thế từ cuộc chiến Cây Mỹ Nhân đến giờ. Chắc họ đã phải đối đầu với cái gì đó khủng khiếp… Có thể là vũ khí bí mật?
103 683 muốn thử nói chuyện với một con chiến binh to béo có râu dài bị gãy. Họ từ đâu về thế? Chuyện gì xảy ra? Có phải là bọn mối không?
Con kia đi chậm lại và, không trả lời, quay mặt lại. Kinh khủng, các hốc mắt của nó trống trơn! Và đầu nó bị chẻ từ miệng tới khớp cổ.
Nó nhìn con bị thương đi xa dần. Xa hơn một chút, con đó ngã và không đứng dậy được nữa. Nó còn tìm thấy được sức lực bò ra ngoài lề đường, để xác mình không làm vướng lối đi.
Con cái 56 thử thực hiện một cú bổ nhào gãy gọn để thoát khỏi con chim nhạn, nhưng con kia nhanh hơn gấp mười lần. Một cái mỏ lớn đã trùm lên đầu râu của nó. Cái mỏ lấn lên bụng nó, ngực nó, đầu nó. Cái mỏ vượt qua nó. Tiếp xúc với vòm miệng thật không thể chịu được. Sau đó cái mỏ ngậm lại. Mọi chuyện thế là hết.
SỰ HY SINH: Quan sát loài kiến, người ta tưởng như nó chỉ bị kích thích bởi những tham vọng bên ngoài sự tồn tại của chính bản thân mình. Một cái đầu bị cắt sẽ còn cố gắng trở nên có ích bằng cách nhay nhay chân đối thủ, bằng cách cắt hạt; một cái ngực sẽ lết ra để bịt lối thoát của kẻ thù.
Sự quên mình? Sự cuồng nhiệt với tổ? Sự ngốc nghếch sinh ra từ chủ nghĩa tập thể hóa?
Không, kiến cũng biết sống một mình. Nó không cần Bầy, nó thậm chí có thể nổi dậy.
Thế thì tại sao nó hy sinh?
Ở giai đoạn mà công việc của tôi đang tiến hành, có lẽ tôi sẽ nói: vì khiêm tốn. Có vẻ như, với nó, cái chết của mình không phải là một sự kiện đủ quan trọng để làm nó quay lưng lại với công việc mà nó đã làm những giây trước đó.
Edmond Wells,
Bách khoa toàn thư kiến thức tương đối và tuyệt đối.